Οι ρωσικές επιτυχίες στο μέτωπο της Ουκρανίας, αλλά και το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν έχει πετύχει τους στόχους του, δηλαδή να πάρει πίσω τα εδάφη που ανήκαν κάποτε στη Σοβιετική Ένωση, είναι για κάποιους ο λόγος που ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου δεν κάνει ένα βήμα πίσω και δεν αποφασίζει να υποκύψει τις πιέσεις για εκεχειρία ή ακόμα και για ειρήνη.
Αυτή είναι η μισή αλήθεια.
Η άλλη μισή είναι ότι το τελευταίο διάστημα ο Πούτιν έχει χτίσει όλη την οικονομία της Ρωσίας πάνω στην πολεμική μηχανή και είναι ένα πλεονέκτημα που δεν θέλει να χάσει -όχι ακόμα ή και ποτέ.
Από τα πρώτα στάδια του πολέμου, ο Ρώσος πρόεδρος προετοίμασε το έδαφος για μια μακρά σύγκρουση.
Η οικονομία αναδιαθρώθηκε με τέτοιο τρόπο για να παράγει αριθμούς ρεκόρ από άρματα μάχης και άλλο πολεμικό υλικό, ενώ χρησιμοποίησε σημαντικά μπόνους έως και ενός ετήσιου μισθού για να πετύχει μεγάλους αριθμούς στρατολόγησης.
Κάποια στιγμή, περισσότεροι από χίλιοι νεοσύλλεκτοι εγγράφονταν κάθε μέρα για να πολεμήσουν, όπως αναφέρει η Wall Street Journal.
Το γεγονός αυτό έσωσε τη Μόσχα από τις αρχικές απώλειες που υπέστη μετά την αποτυχία της να καταλάβει γρήγορα το Κίεβο πριν από τρία χρόνια.
Τώρα βοηθά τις ρωσικές δυνάμεις να προχωρήσουν ξανά προς τα δυτικά ύστερα από την ανακατάληψη του Κουρσκ με τους Ουκρανούς αλλά και τη Δύση να φοβάται ότι θα προσπαθήσει να εδραιώσει τη θέση του, περνώντας στην αντεπίθεση το καλοκαίρι.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο Πούτιν έχει το περιθώριο να επιβραδύνει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και να αγνοήσει τις άμεσες συνομιλίες με τον Ουκρανό ομόλογό του, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, παρά τις αυξανόμενες ευρωπαϊκές πιέσεις και την αγανάκτηση του Ντόναλντ Τραμπ για την έλλειψη προόδου στον τερματισμό του πολέμου.
Αλλά αν ή όταν ο Πούτιν είναι έτοιμος να κάνει ειρήνη, η αποδέσμευση της οικονομίας από την πολεμική μηχανή θα μπορούσε να αποδειχθεί ακόμη πιο δύσκολο έργο.
«Για ένα διάστημα, θα είναι σχεδόν αδύνατο για τη Ρωσία να μειώσει τις στρατιωτικές δαπάνες», προσθέτει ο ίδιος.
Η ρωσική βιομηχανία όπλων έχει λάβει δισεκατομμύρια δολάρια σε κίνητρα τα τελευταία χρόνια για να ενισχύσει τις γραμμές παραγωγής και να τις διατηρήσει σε 24ωρη λειτουργία.
Η εισροή μετρητών έχει αυξήσει τους μισθούς - εν μέρει για να ανταγωνιστεί τις πληρωμές προς το στράτευμα - και έχει τροφοδοτήσει την άνοδο του βιοτικού επιπέδου για χιλιάδες Ρώσους στις φτωχότερες περιοχές της χώρας.
Εάν οι μάχες στην Ουκρανία τελειώσουν, ο ρωσικός στρατός θα εξακολουθεί να χρειάζεται άνδρες. Η βιομηχανία όπλων θα συνεχίζει να κατασκευάζει τα όπλα και τα οχήματα που χρειάζονται για να αντικαταστήσει τα σοβιετικά αποθέματα που χάθηκαν στην πρώτη γραμμή, αλλά με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Αυτό μοιραία θα οδηγήσει σε απώλειες θέσεων εργασίας στις γραμμές παραγωγής, μαζί με μια ολοένα και πιο στάσιμη οικονομία -εξελίξεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν κάποια δυσαρέσκεια μεταξύ εκείνων που είδαν τον πόλεμο να φέρνει τη μεγαλύτερη αναδιανομή πλούτου από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι φόβοι των γειτόνων της Ρωσίας
Ένας άλλος φόβος που υπάρχει είναι ότι ενδεχόμενος τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία θα οδηγήσει στο άνοιγμα νέων μετώπων.
Στις χώρες της Βαλτικής, οι Εσθονοί στρατιωτικοί δεν αποκλείουν την πιθανότητα εξάπλωσης του πολέμου σε έδαφος του ΝΑΤΟ.
Στο Καζακστάν, οι αναλυτές παρακολουθούν προσεκτικά για ενδείξεις ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κάνει μια κίνηση στο βόρειο τμήμα της χώρας, όπου εξακολουθεί να ζει ένας μεγάλος ρωσικός πληθυσμός.
Οι φόβοι αυτοί πηγάζουν από την εκτίμηση ότι το Κρεμλίνο θα προτιμούσε να κρατήσει τις δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες που πολεμούν σε κάποια άλλη πρώτη γραμμή παρά να φέρει πίσω στην πατρίδα.
Υπάρχει, εξάλλου και το παράδειγμα του Ιωσήφ Στάλιν ο οποίος μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου θεωρούσε την επιστροφή των βετεράνων ως απειλή και έστειλε πολλούς στα γκουλάγκ για να απαλλαγεί από τις εσωτερικές πιέσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν.
Σήμερα το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία θα σήμαινε ότι εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες θα αποστρατεύονταν και θα επέστρεφαν σε μια εποχή επιβράδυνσης της οικονομικής και μισθολογικής ανάπτυξης.
«Δεν είναι καλή ιδέα για το κράτος να απογοητεύει τους στρατιώτες», πρόσθεσε.
Θα χαθεί ο στόχος
«Χωρίς μια υπαρξιακή κρίση όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα ήταν δύσκολο να δικαιολογηθεί η συνέχιση της διοχέτευσης χρημάτων στην αμυντική βιομηχανία με τον ρυθμό που ήδη διανύουμε», δήλωσε ο Ρουσλάν Πούχοφ, επικεφαλής του Κέντρου Ανάλυσης Στρατηγικών και Τεχνολογιών με έδρα τη Μόσχα.
Ορισμένες βιομηχανίες όπλων εξετάζουν ήδη το ενδεχόμενο να προσπαθήσουν να εξάγουν την επιπλέον παραγωγή τους και να γίνει ξανά η Ρωσία ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στον κόσμο, μια θέση που κατείχε πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.
Κατά κάποιο τρόπο, η Ρωσία βρίσκεται σε μια κατάσταση παρόμοια με τις ΗΠΑ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ή τη ναζιστική Γερμανία πριν από τον πόλεμο - όταν οι βιομηχανίες όπλων τους ήταν οι κινητήριες δυνάμεις της ανάπτυξης. Αλλά σε αντίθεση με τις ΗΠΑ η αμυντική βιομηχανία της Ρωσίας είναι απίθανο να ακολουθήσει το αμερικανικό μονοπάτι.
Χάνουν οι Ρώσοι το βιοτικό τους επίπεδο;
Εξάλλου η ρωσική οικονομία παρουσιάζει το εξής παράδοξο, να βρίσκεται υπό πίεση και να έχουν κάνει την εμφάνισή τους τα πρώτα προβλήματα αλλά οι πολίτες να έχουν περισσότερα χρήματα από πριν στο πορτοφόλι τους.
«Η οικονομία της Ρωσίας βρίσκεται υπό πίεση και τα προβλήματα συσσωρεύονται», δήλωσε ο Κονσταντίν Νασόνοφ, Ρώσος οικονομολόγος και πρώην ερευνητής στη ρωσική σχολή επιχειρήσεων Σκόλκοβο.
Ωστόσο σύμφωνα με τους Financial Times η απότομη άνοδος του βιοτικού επιπέδου των Ρώσων, η οποία συνέβαλε στην υποστήριξη του πολέμου στην Ουκρανία, πλησιάζει στο τέλος της.
Οι αναλυτές του καταλήγουν σε αυτό το συμπέρασμα έχοντας βάλει στο μικροσκόπιο τις προσλήψεις που γίνονται το τελευταίο διάστημα και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται. Η ραγδαία αύξηση των μισθών για τους νεοπροσληφθέντες εξασθένησε στις αρχές του 2025.
Οι μισθοί για τις νέες θέσεις αυξήθηκαν κατά 4,2% μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου 2024 σε ονομαστικούς όρους, αλλά μόνο κατά 2,2% στο τρίμηνο που έληξε τον Απρίλιο.
Το τέλος δεν θα έρθει σύντομα παρόλο που άλλα δεδομένα, συμπεριλαμβανομένης της επιβράδυνσης της αύξησης του ΑΕΠ και της πτώσης των εσόδων από το πετρέλαιο, δείχνουν ότι η πολεμική οικονομία του Πούτιν χάνει την ορμή της.
Η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται να κυμανθεί σε περίπου 2% φέτος, σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις, μια απότομη επιβράδυνση από τον μέσο όρο του 4% των τελευταίων δύο ετών.
Οι τελευταίες προβλέψεις του ΔΝΤ δείχνουν επιβράδυνση της αύξησης του ΑΕΠ στο 1,5% φέτος και στο 0,9% το 2026, από πάνω από 4% το 2024. Αξίζει να σημειωθεί ότι άλλες προβλέψεις είναι πιο απαισιόδοξες.
«Οι εταιρείες συχνά προσαρμόζονται στις πιέσεις γύρω τους αλλάζοντας πρώτα τους όρους και τις προϋποθέσεις για τις νέες προσλήψεις και όχι για το υπάρχον προσωπικό. Έτσι, αυτά τα μέτρα συχνά μας δίνουν καλά στοιχεία για το πού οδεύει η ευρύτερη αγορά εργασίας», δήλωσε ο Πάουελ Αντρτζάν, οικονομολόγος στην Indeed.
Τι δείχνουν τα στοιχεία για τα εισοδήματα των Ρώσων
Για χρόνια πριν από τον πόλεμο, η Μόσχα συσσώρευε πλεονάζοντα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, διαθέτοντας κεφάλαια τα οποία δεν διοχέτευε στον κρατικό προϋπολογισμό.
Μετά την έναρξη της πλήρους εισβολής, το Κρεμλίνο άνοιξε τις βρύσες και τα χρήματα εισέρρευσαν στην οικονομία καθώς αυτή μετατοπιζόταν σε πολεμική βάση. Τα πραγματικά εισοδήματα αρχικά μειώθηκαν μετά την εισβολή, αλλά ανέκαμψαν στα τέλη του 2022 και άρχισαν να αυξάνονται με ρυθμούς που δεν είχαν παρατηρηθεί εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία, σύμφωνα με τα στοιχεία της Rosstat.
Για πρώτη φορά σε περισσότερο από μια δεκαετία, το ποσοστό των Ρώσων που είχαν θετική άποψη για τα οικονομικά τους ξεπέρασε εκείνους που είχαν αρνητικές προοπτικές στα μέσα του 2024, σύμφωνα με τη ρωσική εταιρεία δημοσκοπήσεων Levada.
Οι Ρώσοι αξιολόγησαν το 2023 ως το καλύτερο οικονομικό έτος τους εδώ και τουλάχιστον 10 χρόνια σε έρευνες που αναλύθηκαν σε μια εργασία του Ινστιτούτου Αναδυόμενων Οικονομιών της Τράπεζας της Φινλανδίας.
Πιο πρόσφατες έρευνες της Chronicles, μιας ομάδας ανεξάρτητων ερευνητών, προσφέρουν μια ελαφρώς λιγότερο θετική άποψη, αλλά υποδηλώνουν ότι δεν υπάρχει ακόμη κανένα σημάδι απότομης πτώσης που θα πυροδοτούσε πολιτική αστάθεια.
Ο Αλεξέι Μινιάιλο συνιδρυτής των Chronicles και ακτιβιστής της αντιπολίτευσης, δήλωσε ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της αίσθησης οικονομικής ευημερίας των Ρώσων και της υποστήριξης στον πόλεμο. Όσο πιο δύσκολη γίνεται η ζωή οικονομικά, «τόσο λιγότερο πιθανό είναι κάποιος να την υποστηρίξει» τονίζει.
«Για παράδειγμα, ορισμένες οικογένειες που ζουν σε συνθήκες φτώχειας λαμβάνουν τώρα χρήματα από τους στρατευμένους συζύγους στο μέτωπο», δήλωσε η Αλεξάνδρα Προκοπένκο, ερευνήτρια στο Κέντρο Carnegie Russia Eurasia στο Βερολίνο.
Ωστόσο, τα οφέλη της πολεμικής οικονομίας δεν έχουν γίνει εξίσου αισθητά σε όλους . Οι ηλικιωμένοι και οι εργαζόμενοι του δημόσιου τομέα - συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών, των δημοσίων υπαλλήλων και του πολιτιστικού προσωπικού - έχουν δει μικρή αύξηση του πραγματικού εισοδήματός τους, καθώς οι αποδοχές τους συνήθως συνδέονται με τον πληθωρισμό, σύμφωνα με τον Προκοπένκο του Carnegie.
Παρόλα αυτά, πιθανότατα θα περάσει κάποιος χρόνος μέχρι οι περισσότεροι Ρώσοι να νιώσουν ένα πλήγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγή κλίματος.
«Η αύξηση των μισθών σαφώς θα επιβραδυνθεί επίσης, αλλά θα παραμείνει υψηλή», δήλωσε ο Όλεγκ Κουζμίν, επικεφαλής οικονομολόγος της Renaissance Capital με έδρα τη Μόσχα.
Ο παράγοντας ΗΠΑ και οι κυρώσεις
Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ έχουν επεκτείνει σημαντικά την παρουσία τους στην αγορά ενέργειας της Ευρώπης, προμηθεύοντας σχεδόν το 50% των εισαγωγών υγρού φυσικού αερίου της ΕΕ, αφού τριπλασιάστηκαν οι εξαγωγές μεταξύ 2021 και 2023.
Μεγάλα ρωσικά έργα αγωγών όπως ο Nord Stream 2 και ο Power of Siberia 2 παραμένουν σε εκκρεμότητα. Και η πτώση των τιμών του πετρελαίου τον Απρίλιο του 2025, η μεγαλύτερη από τον Νοέμβριο του 2021, εγκυμονεί περαιτέρω κινδύνους.
Εάν συμφωνηθεί κατάπαυση του πυρός, μια παύση στον πόλεμο θα μπορούσε να προσφέρει στη Ρωσία την ευκαιρία να ανασυνταχθεί και να ανακάμψει οικονομικά. Οι κυρώσεις είναι συχνά προσωρινές και η παγκόσμια ζήτηση για πετρέλαιο και φυσικό αέριο παραμένει ισχυρή.
Ωστόσο, μια πιθανή μελλοντική οικονομική στασιμότητα θα μπορούσε για άλλη μια φορά να τροφοδοτήσει την επιθετικότητα. Εκτός εάν η Ρωσία δεν προβεί σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στην παγκόσμια οικονομία μειώνοντας την εξάρτησή της από τις εξαγωγές πόρων και εμπλέκοντας πιο εποικοδομητικά τις παγκόσμιες αγορές, ο κύκλος της αντιπαράθεσης μπορεί να επαναληφθεί, με εκτεταμένες και άγνωστες παγκόσμιες συνέπειες.