Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ετοιμάζεται να ανέβει στο βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την πρώτη της ομιλία για την «Κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» στη δεύτερη θητεία της, αλλά το κλίμα κάθε άλλο παρά εορταστικό είναι.
Όπως γράφει το Politico, αυτό που συνήθως αποτελεί μια τυπική και σχετικά ανώδυνη ετήσια διαδικασία, φέτος αναμένεται να μετατραπεί σε μια δοκιμασία αντοχής, καθώς οι πολιτικές ομάδες συγκεντρώνουν μια μακρά λίστα παραπόνων απέναντι στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η φον ντερ Λάιεν κατηγορείται ότι αποδυνάμωσε την Ευρώπη με μια άνιση εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ, ότι εγκατέλειψε τους αγρότες με την προώθηση της συμφωνίας με τις χώρες της Νότιας Αμερικής (Mercosur), ότι υποχώρησε στις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή και ότι κράτησε σιωπή για τη Γάζα. Οι επικρίσεις αυτές, που προέρχονται τόσο από την αριστερά όσο και από τη δεξιά του πολιτικού φάσματος, μετατρέπουν την ομιλία σε μια επιχείρηση διάσωσης παρά σε μια νέα αρχή.
Πολιτική πίεση και κλυδωνισμοί
Μόλις δέκα μήνες μετά την έναρξη της δεύτερης θητείας της, η πρόεδρος της Κομισιόν βρίσκεται αντιμέτωπη με ισχυρές πιέσεις. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που είναι δημοκρατικά εκλεγμένο, εκφράζει ολοένα και πιο έντονα την ενόχλησή του, ενώ στο εσωτερικό της ίδιας της ΕΕ αυξάνονται οι φωνές αμφισβήτησης. Παραδοσιακά φιλικές πολιτικές ομάδες απέναντι σε προέδρους της κεντροδεξιάς, σήμερα δείχνουν να αναθεωρούν τις συμμαχίες τους. Παράλληλα, η άνοδος των δεξιών και ακροδεξιών δυνάμεων σε όλη την Ευρώπη δίνει νέα ένταση στη συζήτηση για τη μετανάστευση, το περιβάλλον και την ίδια την ταυτότητα της Ένωσης.
Η ίδια η πρόεδρος καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα σε αντικρουόμενες απαιτήσεις. Η ομάδα των Φιλελευθέρων (Renew Europe), μέσω της επικεφαλής της Βαλερί Χαγιέ, προειδοποίησε ότι «η Ευρώπη δεν αντέχει θεσμική στασιμότητα». Από την άλλη, οι Πράσινοι, που την είχαν στηρίξει στην εκλογή της, δηλώνουν απογοητευμένοι και ζητούν αλλαγή πορείας.
Η απειλή νέας αποπομπής
Οι εντάσεις επιδεινώνονται από την πρόσφατη ιστορία. Τον Ιούλιο, η φον ντερ Λάιεν βρέθηκε αντιμέτωπη με πρόταση μομφής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που τελικά δεν ευδοκίμησε αλλά άφησε βαθιές πληγές. Σήμερα, ομάδες στα άκρα του πολιτικού φάσματος σχεδιάζουν νέα πρόταση για τον Οκτώβριο, κάτι που θα συνιστούσε πρωτοφανές γεγονός: τη συστηματική χρήση της μομφής ως εργαλείο πίεσης σε πρόεδρο της Επιτροπής.
Για την Αριστερά, η ομιλία της φον ντερ Λάιεν δεν είναι παρά μια «φάρσα» που προσπαθεί να ωραιοποιήσει την εικόνα της Επιτροπής, ενώ, όπως λένε, η ίδια επιδεινώνει την κατάσταση της Ένωσης. Η Μανόν Ωμπρί, συμπρόεδρος της Ομάδας της Αριστεράς, δήλωσε ότι «η σιωπή της στο θέμα της Γάζας και η εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ αποτελούν λόγους για νέα πρόταση μομφής».
Από την άλλη πλευρά, οι ακροδεξιοί «Πατριώτες» με επικεφαλής τη Μαρίν Λεπέν προετοιμάζουν δική τους πρόταση μομφής με αιχμή τη συμφωνία Mercosur, την οποία θεωρούν πλήγμα για τους Ευρωπαίους αγρότες.
Άλλωστε, η πρόεδρος της Κομισιόν δεν έχει πολλά απτά επιτεύγματα να παρουσιάσει, συνεχίζει το Politico. Το πιο σημαντικό είναι ένα ταμείο 150 δισ. ευρώ για την ενίσχυση της άμυνας, όμως το Κοινοβούλιο έχει κινηθεί νομικά εναντίον του, κατηγορώντας την Επιτροπή ότι παραμέρισε τους ευρωβουλευτές στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Άλλες πρωτοβουλίες, όπως οι νόμοι για τη μείωση της γραφειοκρατίας υπέρ της βιομηχανίας, βρίσκουν ισχυρές αντιδράσεις από Σοσιαλιστές, Φιλελεύθερους και Πράσινους. Η Έκθεση Ντράγκι για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, που παρουσίασε πριν έναν χρόνο ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, παραμένει σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητη, γεγονός που τροφοδοτεί την κριτική.
Ακόμα και στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), την πολιτική οικογένεια της φον ντερ Λάιεν, υπάρχουν φωνές δυσαρέσκειας. Γάλλοι, Πολωνοί και Ιρλανδοί ευρωβουλευτές έχουν καταγγείλει «έλλειψη διαφάνειας» στη διαδικασία για τη συμφωνία με τη Mercosur.
Η πολιτική ισορροπία στο όριο
Η ομιλία της «Κατάστασης της Ένωσης» έρχεται σε μια στιγμή βαθιάς πόλωσης. Αυτό που άλλοτε θεωρούνταν μια τυπική παρουσίαση στόχων, φέτος μπορεί να καθορίσει το πολιτικό μέλλον της ίδιας της φον ντερ Λάιεν. Οι Σοσιαλιστές, οι Φιλελεύθεροι και οι Πράσινοι δεν έχουν διάθεση να ρίξουν την Επιτροπή, αλλά απαιτούν σαφείς δεσμεύσεις. Όπως σημειώνουν, δεν είναι δυνατόν να στηρίζουν την πρόεδρο και εκείνη να προσεγγίζει την ακροδεξιά για να περάσει νομοθεσίες όπως το μπλοκάρισμα της οδηγίας κατά του «greenwashing».
Παράλληλα, χρησιμοποιούν τις απειλές μομφής για να αποσπάσουν υποχωρήσεις. Στην προηγούμενη ψηφοφορία, οι Σοσιαλιστές ισχυρίστηκαν ότι η φον ντερ Λάιεν υποσχέθηκε διατήρηση κοινωνικού ταμείου στον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ ως αντάλλαγμα για τη στήριξή τους.
Η πραγματικότητα είναι πως οι πολιτικές ισορροπίες παραμένουν εύθραυστες. Οι δεξιές και ακροδεξιές δυνάμεις συνεχίζουν να πιέζουν για σκληρότερες πολιτικές στη μετανάστευση και το περιβάλλον, ενώ η κεντροαριστερά απαιτεί φιλοκοινωνικές πολιτικές και δέσμευση στην πράσινη μετάβαση. Στη μέση, η πρόεδρος της Κομισιόν καλείται να αποδείξει ότι μπορεί να λειτουργήσει ως ενοποιητική δύναμη.
Η ομιλία της Τετάρτης δεν είναι απλώς μια τυπική στιγμή στο πολιτικό ημερολόγιο της ΕΕ. Είναι μια κρίσιμη δοκιμασία για την ίδια την προεδρία της φον ντερ Λάιεν. Αν καταφέρει να δώσει απαντήσεις στις επικρίσεις και να παρουσιάσει ένα πειστικό όραμα για το μέλλον, μπορεί να ανακτήσει τον έλεγχο. Αν όμως επιλέξει να επιμείνει στο μήνυμα ότι «όλα βαίνουν καλώς», όπως φοβούνται οι Πράσινοι, κινδυνεύει να δει το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια της.