Οι νέες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες της Ουάσινγκτον για τον τερματισμό του πολέμου Ρωσίας–Ουκρανίας, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη πίεση που ασκεί ο Ντόναλντ Τραμπ προς το Κίεβο, διαμορφώνουν ένα εύθραυστο και ρευστό γεωπολιτικό τοπίο.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι καλείται να πάρει θέση απέναντι σε μια προτεινόμενη συμφωνία που ακουμπά κρίσιμες πτυχές της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας και προκαλεί προβληματισμό σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ενώ δέχεται παράλληλα κριτική για την αναστολή των εκλογών υπό στρατιωτικό νόμο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πόλεμος εισέρχεται σε μια από τις πιο κρίσιμες καμπές του σχεδόν τριετούς κύκλου του.
Επιταχυνόμενες αμερικανικές πιέσεις
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, Αμερικανοί απεσταλμένοι –μεταξύ των οποίων ο ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ και ο Τζάρεντ Κούσνερ– επικοινώνησαν τηλεφωνικά με τον Ζελένσκι, ζητώντας απάντηση στη συμφωνία εντός ολίγων ημερών. Η αμερικανική πλευρά έχει μεταφέρει χρονοδιάγραμμα που, σύμφωνα με πηγές, βλέπει «παράθυρο συμφωνίας πριν τα Χριστούγεννα», με στόχο να προσδεθεί η κατάπαυση του πυρός σε μια νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας την οποία θα εγγυώνται οι ΗΠΑ.
Το αρχικό σχέδιο των 28 σημείων, που πλέον έχει περιοριστεί σε 20, προέβλεπε παραχώρηση ουκρανικών εδαφών στη Ρωσία έναντι ασαφών –προς το παρόν– εγγυήσεων ασφαλείας. Παρά τις βελτιώσεις, οι δύο πιο ακανθώδεις παράμετροι –το εδαφικό και ο ρόλος των διεθνών εγγυητών– παραμένουν άλυτες, με ευρωπαίους αξιωματούχους να εκφράζουν ανησυχίες για μονομερή αμερικανική στρατηγική.
Ο Ζελένσκι δηλώνει έτοιμος για εκλογές
Μετά τις δημόσιες πιέσεις Τραμπ, ο Ζελένσκι απάντησε ότι είναι «έτοιμος για εκλογές», σημειώνοντας ότι θα μπορούσαν να διεξαχθούν σε 60–90 ημέρες, εφόσον υπάρξουν εγγυήσεις ασφάλειας από τους συμμάχους. Παράλληλα, προανήγγειλε πρωτοβουλία για νομοθετική ρύθμιση που θα επιτρέψει τη διεξαγωγή εκλογών ακόμη και υπό καθεστώς στρατιωτικού νόμου.
Η συζήτηση αυτή εντείνει ένα ήδη φορτισμένο εσωτερικό κλίμα, καθώς στην Ουκρανία υπάρχουν αντιδράσεις: κάποιοι ζητούν επιστροφή στη δημοκρατική κανονικότητα, ενώ άλλοι θεωρούν ότι εκλογές σε συνθήκες πόλεμου θα ανοίξουν παράθυρο ρωσικών παρεμβάσεων και θα επιβαρύνουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Διπλωματικός μαραθώνιος του Κιέβου
Σε προσπάθεια οικοδόμησης κοινής θέσης των ευρωπαϊκών χωρών, ο Ουκρανός πρόεδρος πραγματοποίησε ταξίδια σε Λονδίνο, Βρυξέλλες και Ρώμη, μεταφέροντας την πάγια θέση του Κιέβου: η Ουκρανία «δεν έχει νομικό ή ηθικό δικαίωμα» να παραχωρήσει εδάφη. Ο Ζελένσκι επισημαίνει ότι το Σύνταγμα αλλά και το διεθνές δίκαιο απαγορεύουν τέτοιους συμβιβασμούς, ενώ τονίζει ότι δεν έχει λάβει ξεκάθαρες δεσμεύσεις για την αντίδραση της Δύσης σε περίπτωση νέας ρωσικής επίθεσης μετά από πιθανή συμφωνία.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ανησυχούν ότι μια μονομερής αμερικανική πρωτοβουλία θα μπορούσε να διαρρήξει τη συνοχή της Δύσης και να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της Μόσχας.
Η επιθετική γραμμή Τραμπ και οι δηλώσεις του για την Ευρώπη
Ο Ντόναλντ Τραμπ επιμένει ότι η Ρωσία βρίσκεται σε «ισχυρότερη θέση» και κατηγορεί τις ευρωπαϊκές χώρες πως «μιλούν περισσότερο απ’ όσο πράττουν». Καταλογίζει στον Ζελένσκι ότι «χρησιμοποιεί τον πόλεμο ως δικαιολογία» για την αναβολή των εκλογών και υποστηρίζει ότι η δημοκρατική διαδικασία πρέπει να ξαναρχίσει.
Παραδέχεται, πάντως, ότι η σύγκρουση Ρωσίας–Ουκρανίας είναι «μία από τις δυσκολότερες» που έχει κληθεί να αντιμετωπίσει διπλωματικά, παρά τους ισχυρισμούς του ότι στο παρελθόν συνέβαλε στον τερματισμό «οκτώ πολέμων». Σε συνεντεύξεις του, προειδοποιεί πως η προσωπική έχθρα μεταξύ Πούτιν και Ζελένσκι δυσχεραίνει περαιτέρω τον δρόμο της διαπραγμάτευσης.
Η αδιάλλακτη στάση της Μόσχας
Η Ρωσία, από την πλευρά της, επιμένει ότι το Ντονμπάς αποτελεί «ιστορικά ρωσικό έδαφος». Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει σκληρύνει τη ρητορική του τις τελευταίες εβδομάδες, επαναλαμβάνοντας ότι «η πραγματικότητα στο πεδίο» πρέπει να αναγνωριστεί σε οποιαδήποτε συμφωνία. Η Μόσχα απορρίπτει συζητήσεις για απόσυρση δυνάμεων από τις κατεχόμενες περιοχές, ενώ ενισχύει τις γραμμές της στο μέτωπο της Ζαπορίζια, δείχνοντας ότι δεν σκοπεύει να παραχωρήσει διαπραγματευτικό έδαφος.
Ένα κρίσιμο σταυροδρόμι
Οι εξελίξεις αναδεικνύουν ένα νέο, ευαίσθητο διπλωματικό σταυροδρόμι. Με τον πόλεμο να έχει φτάσει σε σημείο φθοράς για όλες τις πλευρές, η Ουάσινγκτον επιχειρεί να επιταχύνει μια διαδικασία ειρήνευσης, την ώρα που το Κίεβο φοβάται ότι μια βεβιασμένη συμφωνία μπορεί να αφήσει τη χώρα εκτεθειμένη. Η Ευρώπη, από την άλλη, προσπαθεί να διατηρήσει ενιαία στάση απέναντι σε έναν πόλεμο που έχει ήδη μεταβάλει το σύστημα ασφάλειας της ηπείρου.