Η Πολωνία ζήτησε την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ, δήλωσε το πρωί της Τετάρτης ο πρωθυπουργός της χώρας, Ντόναλντ Τουσκ, στο πλαίσιο των αντιδράσεων της Βαρσοβίας μετά την παραβίαση του εναέριου χώρου της από ρωσικά drones στη διάρκεια της νύχτας.
Το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ της Ιδρυτικής Συνθήκης του ΝΑΤΟ προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη μπορούν να θέσουν ένα ζήτημα υπόψη του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου (το κύριο πολιτικό όργανο λήψης αποφάσεων του ΝΑΤΟ) και να το συζητήσουν με τους Συμμάχους τους.
Το άρθρο αναφέρει: «Τα Μέρη θα διαβουλεύονται από κοινού, όποτε, κατά την άποψη οποιουδήποτε εξ αυτών, απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα Μέρη».
Οποιοδήποτε κράτος-μέλος μπορεί να επικαλεστεί επίσημα το Άρθρο 4 της Συνθήκης. Μόλις το επικαλεστεί, το θέμα τίθεται προς συζήτηση στο Συμβούλιο και μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει σε κάποια κοινή απόφαση ή ενέργεια εκ μέρους της Συμμαχίας.
Ανεξαρτήτως του σεναρίου, τα υπόλοιπα μέλη που συμμετέχουν στο Συμβούλιο ενθαρρύνονται να αντιδράσουν στην κατάσταση που παρουσιάζει το κράτος - μέλος.
Σημειώνεται ότι δεν πρόκειται για τη ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής, αυτή ενεργοποιείται μόνο μέσω του Άρθρου 5. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν πολιτικό και διπλωματικό μηχανισμό αντίδρασης, που μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για κοινή δράση, στρατιωτικά ή όχι.
Οι περιπτώσεις που ενεργοποιήθηκε το Άρθρο 4
Η πρώτη επίσημη ενεργοποίηση του Άρθρου 4 έγινε το 2003, όταν η Τουρκία ζήτησε διαβουλεύσεις εν όψει της επερχόμενης στρατιωτικής επιχείρησης στο Ιράκ και των πιθανών επιπτώσεών της στα τουρκικά σύνορα. Το ΝΑΤΟ αντέδρασε με την επιχείρηση Display Deterrence, μια καθαρά αμυντική αποστολή.
Ακολούθησαν δύο ακόμα ενεργοποιήσεις από την Άγκυρα τον Ιούνιο και τον Οκτώβριο του 2012, με αφορμή την κατάρριψη τουρκικού μαχητικού από τη Συρία και στη συνέχεια τον θάνατο Τούρκων αμάχων από πυρά στα σύνορα. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν στην ανάπτυξη πυραύλων Patriot από ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις στο τουρκικό έδαφος, μια από τις πιο ουσιαστικές στρατιωτικές απαντήσεις υπό το Άρθρο 4.
Το 2014, η Πολωνία ενεργοποίησε το Άρθρο 4 εν μέσω της ρωσικής επέμβασης στην Κριμαία, ενώ το 2015 η Τουρκία το επικαλέστηκε και πάλι, αυτή τη φορά λόγω σειράς τρομοκρατικών επιθέσεων στο εσωτερικό της.
Η Τουρκία ενεργοποίησε και πάλι το Άρθρο 4 το 2020, μετά τον θάνατο δεκάδων Τούρκων στρατιωτών στην επαρχία Ιντλίμπ της Συρίας, έπειτα από αεροπορικές επιδρομές που αποδόθηκαν στο καθεστώς Άσαντ και στη ρωσική υποστήριξή του.
Η τελευταία ενεργοποίηση έγινε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, όταν οκτώ χώρες (Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακία) ζήτησαν διαβουλεύσεις, την ίδια ημέρα που η Ρωσία ξεκίνησε τη γενικευμένη εισβολή της στην Ουκρανία.