Την ώρα που η σύγκρουση ανάμεσα σε Ισραήλ και Ιράν κλιμακώνεται με τις δύο πλευρές να διαμηνύουν πως στόχος είναι ο αφανισμός του αντιπάλου, σημείο καμπής που θα καθορίσει το αποτέλεσμα της σύρραξης αποτελεί ένα από τα πιο απρόσβλητα και αμφιλεγόμενα σημεία του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, που, σύμφωνα με ειδικούς, θα μπορούσε να παράξει αρκετό υλικό για την κατασκευή εννέα πυρηνικών όπλων μέσα σε μόλις τρεις εβδομάδες.
Πέντε σήραγγες που εισχωρούν σε μια ορεινή περιοχή, μια μεγάλη υποστηρικτική δομή και μια ευρεία ζώνη ασφαλείας: αυτά είναι όσα μπορεί κανείς να διακρίνει γύρω από το μυστήριο που περιβάλλει το εργοστάσιο εμπλουτισμού καυσίμου του Φορντό, σύμφωνα με πρόσφατες δορυφορικές εικόνες.
Το απόρρητο και βαριά φυλασσόμενο συγκρότημα, το οποίο έχει χτιστεί κοντά στην ιερή πόλη Κομ, αποτελεί αντικείμενο εικασιών για την πραγματική του φύση και έκταση από τότε που έγινε γνωστό το 2009.
Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το CNN, ένα σημαντικό μέρος όσων γνωρίζουμε προέρχεται από ένα αρχείο ιρανικών εγγράφων που είχε κλαπεί πριν από χρόνια από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες.
Οι κύριες αίθουσες του βρίσκονται σε βάθος περίπου 80 έως 90 μέτρων κάτω από το έδαφος – ασφαλείς από οποιαδήποτε αεροπορική βόμβα που είναι γνωστό ότι κατέχει το Ισραήλ, καθιστώντας την καταστροφή της εγκατάστασης από αέρος σχεδόν αδύνατη.
Καθώς η ιρανική ηγεσία παραπαίει έπειτα από μια σειρά καταστροφικών ισραηλινών πληγμάτων, κάποιοι αναλυτές εκτιμούν ότι ίσως το Ιράν επιχειρήσει στο Φορντό να μετατρέψει τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου σε πυρηνική βόμβα.
Το Ισραήλ έχει βάλει στο στόχαστρο την εγκατάσταση τις τελευταίες ημέρες, αλλά –σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA)– μέχρι στιγμής είτε δεν έχει θελήσει είτε δεν έχει καταφέρει να την πλήξει.
Η Τεχεράνη υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι οι στόχοι του πυρηνικού της προγράμματος είναι ειρηνικοί, ωστόσο το Φορντό βρίσκεται στο επίκεντρο των ανησυχιών σχετικά με τις πραγματικές φιλοδοξίες του Ιράν.
«Το μέγεθος και η διαμόρφωση αυτής της εγκατάστασης δεν συνάδουν με τους ισχυρισμούς περί ειρηνικού προγράμματος», είχε δηλώσει ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, το 2009, όταν –μαζί με τον τότε πρόεδρο της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί και τον Βρετανό πρωθυπουργό Γκόρντον Μπράουν– αποκάλυψαν στον κόσμο την ύπαρξη του Φορντό.
Η κατασκευή ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν έχουν δώσει πολλές λεπτομέρειες για το πότε ακριβώς ξεκίνησε η κατασκευή του Φορντό, ωστόσο δορυφορικές εικόνες δείχνουν ότι υπήρχε δραστηριότητα στο σημείο ήδη από το 2004, με τις φωτογραφίες να αποκαλύπτουν δύο λευκές τετράγωνες κατασκευές, εκεί όπου βρίσκονται σήμερα οι είσοδοι των σηράγγων. Η IAEA αναφέρει ότι διαθέτει επιπλέον εικόνες που δείχνουν κατασκευαστικές εργασίες ήδη από το 2002.
Το 2009, μια μεγάλη εξωτερική υποστηρικτική κατασκευή είχε ήδη ολοκληρωθεί, ενώ συνεχιζόταν η εκσκαφή για τη δημιουργία εξαερισμού, κρίσιμος για την κυκλοφορία του αέρα εντός της εγκατάστασης. Σύμφωνα με νεότερες δορυφορικές εικόνες, η συγκεκριμένη κατασκευή στη συνέχεια καλύφθηκε και καμουφλαρίστηκε.
Η Τεχεράνη εξήγησε στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA), με επιστολή της τον Οκτώβριο του 2009, ότι η απόφαση να κατασκευαστεί η εγκατάσταση υπόγεια ήταν λόγω των «απειλών» εναντίον του Ιράν», προσθέτοντας ότι το Φορντό θα λειτουργούσε ως εφεδρική λύση για την κοντινή μονάδα του Νατάνζ, η οποία –όπως υποστήριξε το Ιράν– «ήταν μεταξύ των στόχων που απειλούνταν με στρατιωτική επίθεση».
Το Ιράν ανέφερε επίσης στην IAEA ότι η εγκατάσταση θα μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 3.000 φυγοκεντρητές.
Η πυρηνική συμφωνία και οι κατηγορίες του Ισραήλ
Οι κίνδυνοι που έθετε το Φορντό μετριάστηκαν σε μεγάλο βαθμό χάρη στο Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action – JCPOA), τη λεγόμενη «πυρηνική συμφωνία με το Ιράν», το οποίο απαιτούσε από την Τεχεράνη να απομακρύνει τα δύο τρίτα των φυγοκεντρητών από την εγκατάσταση, καθώς και όλο το πυρηνικό υλικό.
Η διαδικασία αυτή άρχισε σταδιακά να αντιστρέφεται όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αποσύρθηκε μονομερώς από τη συμφωνία το 2018.
Περαιτέρω λεπτομέρειες για την εγκατάσταση του Φορντό δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2018 από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, αφού οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες κατάσχεσαν περισσότερα από 55.000 έγγραφα από αυτό που το Ισραήλ χαρακτήρισε ως «ατομικό αρχείο» του Ιράν.
Μεταξύ των εγγράφων περιλαμβάνονταν αναλυτικά σχέδια του Φορντό, καθώς και πληροφορίες για τον πραγματικό σκοπό της εγκατάστασης: την παραγωγή ουρανίου οπλικής καθαρότητας, στο πλαίσιο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, με στόχο την κατασκευή τουλάχιστον ενός έως δύο πυρηνικών όπλων ετησίως.
Την ίδια περίοδο, ο τότε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Αμπάς Αραγτσί, χαρακτήρισε τις αποκαλύψεις και τις δηλώσεις Νετανιάχου «παιδαριώδεις» και «γελοίες». Ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ γνώριζαν το υλικό «εδώ και καιρό» και πίστευαν πως τα έγγραφα ήταν αυθεντικά.
Προστατευμένο ακόμη ακόμα και από τις ισχυρότερες βόμβες
Πρόσφατες εκθέσεις της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA) υποδεικνύουν ότι το Ιράν έχει αυξήσει σημαντικά την παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου στο εργοστάσιο του Φορντό, φτάνοντας σε επίπεδα εμπλουτισμού της τάξης του 60%. Σύμφωνα με ειδικούς και την ίδια την IAEA, η εγκατάσταση διαθέτει πλέον περίπου 2.700 φυγοκεντρητές.
Σύμφωνα με το αμερικανικό think tank ISIS (Institute for Science and International Security), το Ιράν μπορεί να μετατρέψει τα τρέχοντα αποθέματα ουρανίου εμπλουτισμένου στο 60% σε 233 κιλά ουρανίου οπλικής καθαρότητας μέσα σε τρεις εβδομάδες, μόνο στο εργοστάσιο του Φορντό, ποσότητα αρκετή για την κατασκευή εννέα πυρηνικών όπλων.
Γι’ αυτό το Φορντό αποτελεί κομβικό στόχο στις προσπάθειες του Ισραήλ να αποδυναμώσει ή να καταστρέψει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Το ερώτημα όμως παραμένει: είναι κάτι τέτοιο εφικτό;
Σύμφωνα με τον πρέσβη του Ισραήλ στις ΗΠΑ, Γιεχιέλ Λάιτερ, σε συνέντευξή του στο Merit TV τη Δευτέρα, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν τη βόμβα που απαιτείται για να πληγεί η εγκατάσταση του Φορντό από αέρος.
Έκθεση του Μαρτίου από το βρετανικό think tank Royal United Services Institute (RUSI) επισημαίνει ότι η καταστροφή του Φορντό από αέρος είναι σχεδόν αδύνατη για το Ισραήλ και θα απαιτούσε σημαντική στρατιωτική ισχύ και στήριξη από τις ΗΠΑ.
Ακόμα και οι αμερικανικές βόμβες GBU-57 "massive ordnance penetrator", οι ισχυρότερες διατρητικές βόμβες στον κόσμο, δεν μπορούν να φτάσουν πέρα από τα 60 μέτρα βάθος, ενώ οι κύριες εγκαταστάσεις του Φορντό βρίσκονται σε βάθος 80-90 μέτρων, σύμφωνα με την ίδια έκθεση. Επιπλέον, οι GBU-57 μπορούν να μεταφερθούν μόνο από βομβαρδιστικά stealth B-2 της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ, αεροσκάφη που δεν διαθέτει το Ισραήλ, ακόμη και αν του παραχωρηθούν οι βόμβες.
Άλλοι αναλυτές συμφωνούν ότι ακόμα και οι ΗΠΑ, αν επιχειρούσαν να πλήξουν το Φορντό, πιθανότατα δεν θα μπορούσαν να το καταφέρουν με μία μόνο βόμβα, αλλά θα χρειαστούν επαναλαμβανόμενα χτυπήματα.
Μια εναλλακτική στρατιωτική επιλογή, σύμφωνα με αναλυτές, θα ήταν το Ισραήλ να πλήξει σε βάθος τις εισόδους των σηράγγων και να εξουδετερώσει το σύστημα αερισμού. Αν καταστραφούν οι σήραγγες και διακοπεί η ηλεκτροδότηση, θα χρειαστούν μήνες μέχρι οι Ιρανοί να μπορέσουν να επαναφέρουν την εγκατάσταση σε λειτουργία, επισημαίνουν οι ειδικοί.