Με τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή να κλιμακώνεται και τις απειλές κατά της ζωής του Ανώτατου Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ να πολλαπλασιάζονται, το Ιράν επιταχύνει τις μυστικές διεργασίες για τη διαδοχή του, που αναμένεται να καθορίσει τη μελλοντική πορεία της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Μια επιτροπή τριών μελών από ένα κορυφαίο κληρικό σώμα, που διορίστηκε από τον ίδιο τον Χαμενεΐ πριν από δύο χρόνια με αποστολή να εντοπίσει τον διάδοχό του, έχει επιταχύνει τις διεργασίες τις τελευταίες ημέρες μετά την επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν και τις απειλές προς το πρόσωπό του, δήλωσαν στο Reuters πέντε πρόσωπα με γνώση των σχετικών συζητήσεων.
Ο 86χρονος Χαμενεΐ ενημερώνεται τακτικά για τις συζητήσεις, σύμφωνα με τις ίδιες ιρανικές πηγές, αναφέρει το ειδησεογραφικό πρακτορείο. Σύμφωνα με κορυφαίο αξιωματούχο ασφαλείας, ο Χαμενεΐ βρίσκεται σε καταφύγιο μαζί με την οικογένειά του και φυλάσσεται από τη μονάδα ειδικών δυνάμεων Vali-ye Amr των Φρουρών της Επανάστασης.
Η ηγεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα κινηθεί άμεσα για να ορίσει διάδοχο σε περίπτωση που ο Χαμενεΐ σκοτωθεί, ώστε να εκπέμψει μήνυμα σταθερότητας και συνέχειας, σύμφωνα με τις πηγές, οι οποίες παραδέχονται πάντως ότι η πολιτική πορεία του Ιράν μετά τον Χαμενεΐ είναι δύσκολο να προβλεφθεί.
Ο νέος ηγέτης θα πρέπει να είναι αφοσιωμένος στις επαναστατικές αρχές του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, σύμφωνα με αξιωματούχο κοντά στο γραφείο του Χαμενεΐ, που συμμετέχει στις διαβουλεύσεις για τη διαδοχή.
Ταυτόχρονα, η επιτροπή εξετάζει και υποψηφιότητες που θα βοηθούσε στο να παρουσιάσουν ένα πιο μετριοπαθές πρόσωπο προς τα έξω, για να αποτρέψουν ξένες επιθέσεις και εσωτερικές εξεγέρσεις, πρόσθεσε η ίδια πηγή.
Σύμφωνα με τις πέντε πηγές που επικαλείται το Reuters, δύο πρόσωπα έχουν αναδειχθεί ως βασικοί υποψήφιοι: ο 56χρονος γιος του Χαμενεΐ, Μοτζταμπά, που εδώ και καιρό θεωρείται ως συνεχιστής του Ιρανού ηγέτη, και ένας νέος διεκδικητής, ο Χασάν Χομεϊνί, εγγονός του ιδρυτή της Ισλαμικής Επανάστασης.
Ο Χομεϊνί, στενός σύμμαχος του μεταρρυθμιστικού στρατοπέδου που τάσσεται υπέρ της άρσης των κοινωνικών και πολιτικών περιορισμών, χαίρει παρ' όλα αυτά εκτίμησης στους ανώτερους κληρικούς και τους Φρουρούς της Επανάστασης λόγω, αναφέρουν οι ίδιες πηγές.
Ο Χασάν Χομεϊνί αναδείχθηκε αυτό τον μήνα, εν μέσω της σύγκρουσης με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, καθώς θεωρείται πιο συμβιβαστική επιλογή τόσο διεθνώς όσο και στο εσωτερικό, σε αντίθεση με τον Μοτζταμπά Χαμενεΐ, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές.
Ο Μοτζταμπά, αντίθετα, υιοθετεί πιστά τις σκληροπυρηνικές πολιτικές του πατέρα του, σύμφωνα με τους αξιωματούχους που μίλησαν στο Reuters, οι οποίοι προειδοποιούν ότι τίποτα δεν έχει αποφασιστεί και ότι οι υποψήφιοι μπορεί να αλλάξουν – με τον ανώτατο ηγέτη να έχει πάντοτε τον τελευταίο λόγο.
Ωστόσο, με τη στρατιωτική σύγκρουση σε εξέλιξη, παραμένει ασαφές αν θα μπορούσε να αναδειχθεί και να εγκατασταθεί εύκολα νέος ηγέτης – ή αν θα μπορούσε να αποκτήσει την εξουσία και το κύρος που απολαμβάνει ο Χαμενεΐ.
Οι ισραηλινές επιδρομές έχουν σκοτώσει και αρκετούς κορυφαίους διοικητές των Φρουρών της Επανάστασης, γεγονός που μπορεί να περιπλέξει την αλλαγή ηγεσίας, καθώς η επίλεκτη αυτή δύναμη έχει επί μακρόν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην επιβολή της εξουσίας του ανώτατου ηγέτη.
Τραμπ: Ο Χαμενεΐ είναι εύκολος στόχος
Ο σχεδιασμός για τη μετάβαση είχε ξεκινήσει ήδη λόγω της ηλικίας του Χαμενεΐ και των μακροχρόνιων ανησυχιών για την υγεία του ηγέτη που έχει κυριαρχήσει σε όλες τις πτυχές της ιρανικής πολιτικής για δεκαετίες, είπαν οι πηγές.
Η επείγουσα φύση του ζητήματος υπογραμμίστηκε τον Σεπτέμβριο, όταν το Ισραήλ σκότωσε τον ηγέτη της Χεζμπολάχ, Σαγιέντ Χασάν Νασράλα, στενό σύμμαχο του Χαμενεΐ, και ο σχεδιασμός επιταχύνθηκε σημαντικά αυτό τον μήνα μετά τις ισραηλινές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, που ακολούθησαν οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί το Σαββατοκύριακο.
«Ξέρουμε ακριβώς πού κρύβεται ο λεγόμενος “Ανώτατος Ηγέτης”», προειδοποίησε ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ μέσω social media την περασμένη εβδομάδα, ζητώντας την άνευ όρων παράδοση της Τεχεράνης. «Είναι εύκολος στόχος».
Ο Χαμενεΐ δεν έχει εκφράσει δημοσίως καμία προτίμηση για τον διάδοχό του. Οι πηγές δήλωσαν ότι στο παρελθόν είχε επανειλημμένα εκφράσει την αντίθεσή του στην ανάδειξη του γιου του, καθώς ανησυχεί για την εντύπωση ότι το Ιράν θα επιστρέψει σε μια μορφή κληρονομικής διαδοχής, όπως εκείνη που κατέρρευσε με την πτώση του Σάχη το 1979.
Ο ρόλος του Ανώτατου Ηγέτη θεσπίστηκε μετά την επανάσταση και κατοχυρώθηκε στο σύνταγμα, δίνοντας σε έναν κορυφαίο κληρικό την ύψιστη εξουσία στην καθοδήγηση του εκλεγμένου προέδρου και της βουλής.
Επισήμως, ο ηγέτης επιλέγεται από τη Συνέλευση των Ειδικών, που απαρτίζεται από 88 ανώτερους κληρικούς, οι οποίοι εκλέγονται σε εθνικό επίπεδο, αφού πρώτα εγκριθούν από ένα σκληροπυρηνικό εποπτικό όργανο πιστό στον Χαμενεΐ.
«Ανεξάρτητα από το αν η Ισλαμική Δημοκρατία επιβιώσει ή όχι, θα είναι πολύ διαφορετική», δήλωσε ο Ιρανός πολιτικός αναλυτής με έδρα το Λονδίνο, Χοσεΐν Ρασσάμ, προσθέτοντας ότι ο Χασάν Χομεϊνί θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια επιλογή για ένα νέο μονοπάτι στο Ιράν.
«Το καθεστώς πρέπει να επιλέξει κάποιον που θα διευκολύνει μια αργή μετάβαση.»
Οι στενοί δεσμοί του Χασάν Χομεϊνί με το μεταρρυθμιστικό στρατόπεδο, που επιχείρησε ανεπιτυχώς να ανοίξει το Ιράν στον κόσμο τη δεκαετία του ’90, είχαν ως αποτέλεσμα να του απαγορευθεί να είναι υποψήφιος για τη Συνέλευση των Ειδικών το 2016 από σκληροπυρηνικά στελέχη.
Όσοι ασχολούνται με την επιλογή του διαδόχου του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν γνωρίζουν ότι ο Χομεϊνί είναι πιθανό να είναι πιο αποδεκτός από τον ιρανικό πληθυσμό απ’ ό,τι ένας σκληροπυρηνικός, δήλωσαν οι πέντε πηγές. Πέρυσι είχαν προειδοποιήσει για μια «κρίση αυξανόμενης λαϊκής δυσαρέσκειας» λόγω της φτώχειας και της ανέχειας.
Αντίθετα, ο Μοτζταμπά Χαμενεΐ ασπάζεται πλήρως τις απόψεις του πατέρα του για όλα τα μείζονα ζητήματα – από την καταστολή των αντιφρονούντων έως την αδιάλλακτη στάση έναντι των ξένων εχθρών, γεγονός που θεωρείται επικίνδυνο για μια χώρα υπό επίθεση.
Μεσαίου βαθμού κληρικός που διδάσκει θεολογία στο σεμινάριο της πόλης Κομ, το θρησκευτικό κέντρο του Ιράν, ο Μοτζταμπά δεν έχει καμία επίσημη θέση στο καθεστώς, αν και ασκεί επιρροή παρασκηνιακά ως το δεξί χέρι του πατέρα του.
Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ του επέβαλε κυρώσεις το 2019, υποστηρίζοντας ότι εκπροσωπεί επισήμως τον Ανώτατο Ηγέτη «παρά το γεγονός ότι δεν έχει ποτέ εκλεγεί ή διοριστεί σε δημόσιο αξίωμα», πέρα από το γραφείο του πατέρα του.
Άλλοι υποψήφιοι που αποσύρθηκαν
Πολλοί από τους επί χρόνια θεωρούμενους πιθανούς διαδόχους του Χαμενεΐ έχουν πλέον αποβιώσει.
Ο πρώην πρόεδρος Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί πέθανε το 2017, ο πρώην επικεφαλής της Δικαστικής Εξουσίας Μαχμούντ Χασέμι Σαχρούντι πέθανε το 2018 και ο πρώην πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι σκοτώθηκε σε συντριβή ελικοπτέρου το 2024. Ένας άλλος ανώτερος κληρικός, ο Σαντέγκ Αμολί Λαριτζανί, έχει περιθωριοποιηθεί.
Άλλοι, όπως ο Αγιετολάχ Αλιρεζά Αραφί της Συνέλευσης των Ειδικών, παραμένουν υποψήφιοι, αλλά έχουν μείνει πίσω από τους Μοτζταμπά Χαμενεΐ και Χασάν Χομεϊνί, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές.
Πέρα από τους πιο γνωστούς υποψηφίους, είναι επίσης πιθανό να επιλεγεί κάποιος λιγότερο προβεβλημένος κληρικός ως «πιόνι» των Φρουρών της Επανάστασης, δήλωσε ο Αλί Βαέζ, διευθυντής του ιρανικού προγράμματος στο International Crisis Group.
«Είναι πιθανό να προωθήσουν κάποιον που κανείς δεν έχει ξανακούσει και δεν θα έχει πραγματικά τα ίδια ηνία εξουσίας που είχε ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ για πάνω από 30 χρόνια», είπε.
Η φωνή του ανώτατου ηγέτη παραμένει ισχυρή.
Μετά τον θάνατο του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Ρουχολάχ Χομεϊνί, το 1989, ο Χαμενεΐ είχε προβληθεί δημοσίως ως επιλογή του προκατόχου του. Αν και είχε διατελέσει πρόεδρος, ήταν τότε μεσαίου βαθμού κληρικός και αρχικά απορρίφθηκε από πολλούς ισχυρούς κληρικούς ως αδύναμος και απίθανος διάδοχος του χαρισματικού Χομεϊνί.
Ωστόσο, σταδιακά παγίωσε την εξουσία του και έγινε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του Ιράν, στηριζόμενος στους Φρουρούς της Επανάστασης για να υπερκεράσει τους αντιπάλους του και να καταπνίξει κύματα λαϊκής δυσαρέσκειας.