Την περασμένη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε στο Μνημείο Πεσόντων των Υποβρυχίων, που βρίσκεται στην παραλία του Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο, η ετήσια εκδήλωση τιμής και μνήμης για τους 108 άνδρες των πληρωμάτων τεσσάρων Ελληνικών Υποβρυχίων, που έχασαν τη ζωή τους συμπαρασυρόμενα από αυτά στον υγρό τους τάφο, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ΠΠ), αλλά και όλους τους εν ειρήνη νεκρούς υποβρύχιους.
Η προαναφερθείσα εκδήλωση, για την οποία είχαμε κάνει σχετική αναφορά με δημοσίευμα της ιστοσελίδος μας στις 14 Οκτωβρίου 2025, διοργανώθηκε από τον δραστήριο Ελληνικό Σύνδεσμο Υποβρυχίων, σε συνεργασία με τον Δήμο Παλαιού Φαλήρου και το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, ο δε Πρόεδρος του Συνδέσμου Αντιναύαρχος ε.α. Παναγιώτης Ραδίτσας ΠΝ στον χαιρετισμό του στη διάρκεια της τελετής αναφέρθηκε διεξοδικώς στη δράση των τεσσάρων αυτών υποβρυχίων μας και των απολεσθέντων πληρωμάτων τους.
Για το λόγο αυτό παραθέτουμε την ομιλία του ολόκληρη, προκειμένου να πληροφορηθούμε την προσφορά και την τελική ύψιστη θυσία των ηρώων αυτών, έχοντας μόνο αφαιρέσει την αρχική εισαγωγή του με τους σχετικούς απαραίτητους χαιρετισμούς.
«…Είμαστε και πάλι εδώ πιστοί στην υπόσχεσή μας ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ και θα αποδίδουμε διαχρονικά τις δέουσες τιμές στη μνήμη των 108 συναδέλφων μας, πληρωμάτων των Υ/Β (= Σημ. Συντ.: Συντομογραφία της λέξεως «υποβρύχια») μας, κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έπεσαν μαχόμενοι για την ελευθερία της πατρίδος, πιστοί στον όρκο τους, στις αξίες του Έθνους και στις παραδόσεις του Πολεμικού Ναυτικού.
Η εκδήλωση αυτή δεν είναι και δεν πρέπει να θεωρείτε ως μια απλή τελετή. Είναι η έμπρακτη υπόμνηση της ευθύνης μας προς όλους αυτούς που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο για να μπορούμε εμείς να ζούμε σήμερα ελεύθεροι. Αποτελεί ένα από τα καθήκοντά μας, ως απόστρατοι του Πολεμικού Ναυτικού, ως Έλληνες, το να κρατήσουμε τη μνήμη τους άσβεστη και να τους τιμούμε.
Και πράγματι Κυρίες και Κύριοι, αξίζουν τιμές στα πληρώματα των υποβρυχίων μας, γιατί όλοι τους, έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό, κατά την διάρκεια του πολέμου, επιχειρώντας με υποβρύχια που εκείνη την εποχή, υστερούσαν σε όλα έναντι των πολύ συγχρόνων των άλλων κρατών και αντιμετώπιζαν πολλαπλά τεχνικά προβλήματα.
Δεν θα παραλείπω ποτέ να επισημαίνω την παραδοχή του τότε Αρχηγού του Ναυτικού, Ναυάρχου Σακελλαρίου που αναφερόμενος στην κατάστασή τους είχε πει: «Σε οποιοδήποτε άλλο ναυτικό τα υποβρύχια αυτά θα είχαν παροπλισθεί. Όμως στο ελληνικό ναυτικό χάρις στις προσπάθειες των πληρωμάτων τους είναι ακόμα στην ενέργεια και εκτελούν πολεμικές περιπολίες».
Αυτή η παραδοχή εκτιμώ ότι προσδίδει ακόμη περισσότερη αξία σε αυτό που πέτυχαν οι άνδρες των υποβρυχίων μας. Κατάφεραν να πείσουν και την ηγεσία του Βρετανικού Ναυαρχείου, που δεν τα θεωρούσε αξιόμαχα, να αναθεωρήσει την άποψή της και να τους αναθέσει σημαντικές αποστολές.
Άμεσα, μετά την κήρυξη του πολέμου όλα τα υποβρύχιά μας (πλην του ΓΛΑΥΚΟΣ που ήταν σε επισκευή) βγήκαν στη μάχη. Αρχικά με αμυντικές περιπολίες στις προσβάσεις του Πατραϊκού για αποτροπή πιθανής Ιταλικής αποβατικής ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή και στη συνέχεια με επιθετικές περιπολίες στην Αδριατική και ειδικότερα στο στενό του Οτράντο με αποστολή τον εντοπισμό και βύθιση Ιταλικών μεταγωγικών.
Εκεί τα υποβρύχιά μας πέτυχαν να βυθίσουν τρία Ιταλικά πλοία που μετέφεραν εφόδια προς την Αλβανία. Είχαν όμως και την πρώτη απώλεια. Την αύτανδρη βύθιση του ΠΡΩΤΕΥΣ στις 29/12/1940, όπου μετά την επιτυχή προσβολή και βύθιση του Ιταλικού μεταγωγικού SARDENA, εντοπίστηκε και βυθίστηκε από το Ιταλικό ανθυποβρυχιακό ANDARES. Εκεί χάθηκαν 48 άνδρες, προς τιμήν των οποίων φτιάχτηκε το 2016 ένα μνημείο στο ακριτικό νησί των Οθωνών.
Μετά την κατάρρευση του μετώπου και την αποδημία του στόλου στην Αλεξάνδρεια, τα πέντε υποβρύχιά μας ενσωματώθηκαν στον πρώτο στολίσκο των βρετανικών υποβρυχίων. Εκεί άρχισαν νέα προβλήματα καθώς οι Βρετανοί δεν τα θεωρούσαν αξιόμαχα όπως προανέφερα. Όμως και πάλι χάρις στην επιμονή και τον επαγγελματισμό των πληρωμάτων τους, την ικανότητά τους να αντεπεξέρχονται αποτελεσματικά τις συνεχείς βλάβες του υλικού και τις δύσκολες καταστάσεις, κατάφεραν να περάσουν τις επιχειρησιακές αξιολογήσεις των Βρετανών και να εξακολουθήσουν να προσφέρουν στον κοινό αγώνα, εκτελώντας πολεμικές περιπολίες στο Αιγαίο, με αποστολή τον εντοπισμό και προσβολή εχθρικών πλοίων καθώς και την μεταφορά πρακτόρων και πολεμικού υλικού στην κατεχόμενη Ελλάδα.
Η αξιοθαύμαστη και ηρωική δράση όλων των Υ/Β μας, αναγνωρίσθηκε από όλους τους συμμάχους και ιδιαίτερα από το Βρετανικό Ναυαρχείο, το οποίο εκφράστηκε με κολακευτικά σχόλια και αναφορές για την επαγγελματικότητα των πληρωμάτων και την αποτελεσματικότητα τους στις αναληφθείσες αποστολές παρά την παλαιότητα των υποβρυχίων τους. Απολογισμός της δράσης τους ήταν 66 επιθετικές περιπολίες, 17 ειδικές αποστολές αποβίβασης ομάδων κομάντο και πολεμικού υλικού στην Ελλάδα, βύθιση 3 εχθρικών Πολεμικών πλοίων, 11 εμπορικών και 21 ιστιοφόρων. Απολογισμός καθόλου ευκαταφρόνητος για υποβρύχια παλαιάς τεχνολογίας που είχαν ξεπεράσει κατά 50% το επιχειρησιακό όριο ζωής τους.
Μέχρι το τέλος του πολέμου η Διοίκηση Υ/Β έχασε ακόμα τρία υποβρύχια.
Το ΓΛΑΥΚΟΣ τον Απρίλιο του 1942, στη Βαλέτα της Μάλτας, όπου βρισκόταν για γενική επισκευή, μετά από διπλή προσβολή από την γερμανική αεροπορία όπου σκοτώθηκαν ο Κυβερνήτης και ένας αξιωματικός.
Το ΤΡΙΤΩΝ στις 16 Νοεμβρίου του 1942 στον Καφηρέα, όπου μετά από εξάωρη καταδίωξη από γερμανικό ανθυποβρυχιακό και αφού δέχτηκε 48 βόμβες βάθους, αναδύθηκε και έδωσε μια άνιση μάχη με αποτέλεσμα την βύθισή του και την απώλεια 24 μελών του πληρώματος. Προς τιμήν τους φτιάχτηκε το 2022 ένα μνημείο στην Κάρυστο.
Και τέλος, το ΚΑΤΣΩΝΗΣ στις 14 Σεπτεμβρίου του 1943 βόρεια της Σκιάθου, όπου μετά τον εντοπισμό του από γερμανικό ανθυποβρυχιακό και επίθεση με τρείς δέσμες βομβών βάθους, αναγκάσθηκε σε ανάδυση. Μετά από μια σκληρή και άνιση μάχη και δύο εμβολισμούς τελικά βυθίστηκε με απώλεια 32 μελών του πληρώματός του. Προς τιμήν τους υπάρχει από το 1982 ένα μνημείο στην Σκιάθο.
Δεν είναι όμως δυνατόν να μην μνημονεύσουμε και τους:
--- Υποπλοίαρχο Νικόλαο Μέρλιν, Ύπαρχο του υποβρυχίου ΓΛΑΥΚΟΣ που ως επιβαίνων του Βρετανικού Υ/Β Perseus για απόκτηση εμπειρίας, ώστε να αναλάβει καθήκοντα Κυβερνήτου, απωλέσθη, όταν αυτό προσέκρουσε σε νάρκη νότια της Κεφαλλονιάς, στις 6 Δεκεμβρίου του 1941.
--- Υποπλοίαρχο Νικόλαο Ρουσσέν, Κυβερνήτη του Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ που φονεύθηκε κατά την επιχείρηση ανακατάληψης των πλοίων από τους στασιαστές στην Αλεξάνδρεια στις 23 Απριλίου 1944.
Οι απωλεσθέντες των Υ/Β μας, όπως και τόσοι άλλοι αγωνιστές του Πολέμου ήταν άνθρωποι απλοί, καθημερινοί που αγαπούσαν την Πατρίδα, την ιστορία της, τα ήθη και τα έθιμα της φυλής. Είχαν οράματα και ιδανικά, γι’ αυτά πολέμησαν και γι’ αυτά θυσιάστηκαν, κάνοντας αξεπέραστες πράξεις. Άφησαν πίσω τους σπίτια και οικογένειες, για να πολεμήσουν για κάτι ιερό γι’ αυτούς, την πατρίδα. Πρέπει να έχουν και θα έχουν, όσο εμείς ζούμε, την ευγνωμοσύνη μας, τον σεβασμό μας και την ιερή υπόσχεση ότι δεν θα ξεχαστούν. Πράξη σαν αυτή, να πεθάνεις δηλαδή για την πατρίδα, χωρίς στιγμή να σκεφτείς, τι χάνεις ή τι αφήνεις πίσω σου, είναι πράξη ηρωισμού. Δεν θα πρέπει λοιπόν να τους θυμόμαστε ευκαιριακά, αλλά θα πρέπει να τους θυμόμαστε και κυρίως να τους τιμούμε πάντα, γιατί χάρη σ΄ αυτούς, αλλά και σε άλλους σαν αυτούς, σήμερα υπάρχουμε και ζούμε ελεύθεροι. Αυτοί μπορεί να χάθηκαν, δεν χάθηκαν όμως οι αξίες που υπηρέτησαν· αυτές συνεχίζουν να ζουν. Η συνεχής προσπάθειά τους για υπέρβαση στις όποιες δυσκολίες και η υπέρτατη θυσία τους στο βωμό της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της πατρίδας, ιδέες στις οποίες γαλουχήθηκαν γενιές Ελλήνων, θα αποτελεί παντοτινά παράδειγμα για όλους εμάς που υπηρετήσαμε αλλά και για αυτούς που ακόμα υπηρετούν στα «μαύρα πλοία», τα αγαπημένα μας Υποβρύχια. Άλλωστε και δεν πρέπει να το ξεχνάμε, οι εν ενεργεία συνάδελφοί μας απέδειξαν κατά την κρίση και αντιπαράθεση με την Τουρκία το καλοκαίρι του ‘20, ότι είναι άξιοι συνεχιστές της παράδοσης και επιτυχημένης δράσης των υποβρυχίων μας.
Η απώλεια του 66% των υποβρυχίων της και του 35% του προσωπικού της την κατέστησε την Διοίκηση με το μεγαλύτερο αναλογικά ποσοστό απωλειών από όλες τις Διοικήσεις των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων κατά τον Β΄ΠΠ.
Το Πολεμικό Ναυτικό έδωσε το όνομα πολλών εξ αυτών σε πλοία του στόλου τιμώντας την θυσία τους και αναγνωρίζοντας την προσφορά τους προς την Πατρίδα.
Μαζί όμως με αυτούς τους ηρωικούς νεκρούς, θυμόμαστε και τιμούμε και τους συμπολεμιστές τους. Αυτούς που αγωνίστηκαν μέχρι το τέλος του Πολέμου και επέστρεψαν στην πατρίδα νικητές, κουβαλώντας όμως σωματικά και ψυχικά τραύματα και έφυγαν από την ζωή τον καιρό της ειρήνης.
Επίσης θυμόμαστε και τιμούμε όλους αυτούς που έφυγαν, έχοντας υπηρετήσει στα νεότερα Υ/Β, αυτούς που συνυπηρετήσαμε ή και όχι, αυτούς που μας δίδαξαν ή τους διδάξαμε, αυτούς που ζήσαμε μαζί στον ίδιο χώρο όπου σφυρηλατήθηκαν φιλίες και αναπτύχθηκαν αισθήματα αλληλοεκτίμησης και αλληλοσεβασμού, αυτούς που μοιραστήκαμε στιγμές, συγγενέψαμε. Αυτούς που έγιναν μέντορες για πολλούς από εμάς, αυτούς που απετέλεσαν παράδειγμα προς μίμηση για όλους εμάς.
Έχουμε δώσει μια υπόσχεση, ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ και ότι θα τιμούμε πάντα, όλους αυτούς που δημιούργησαν την παράδοση στη Διοίκηση Υ/Β. Μια παράδοση που έχουμε την υποχρέωση να διατηρήσουμε, ευρισκόμενοι είτε σε ενέργεια είτε σε αποστρατεία.
Όλοι αυτοί θα παραμείνουν για πάντα στη μνήμη μας γιατί είναι ένα κομμάτι της ζωής μας.
Αιωνία τους η μνήμη».