Μία ακόμη κίνηση μεταφοράς στο πεδίο των διεκδικήσεων που κατά καιρούς προβάλλει η Άγκυρα, αποτελεί η έκδοση NAVTEX για έξοδο του ωκεανογραφικού «Πίρι Ρέις» για επιστημονικές έρευνες στο Αιγαίο. Η κίνηση αυτή δεν γίνεται σε αδιάφορη χρονική συγκυρία και δεν μπορεί να θεωρηθεί, ως εκ τούτου, τυχαία.
Την περασμένη Πέμπτη, μία ημέρα μετά την ανακοίνωση ότι η αμερικανική CHEVRON υπέβαλε επίσημη προσφορά για έρευνες στα θαλάσσια οικόπεδα νοτίως της Κρήτης και της Πελοποννήσου, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, από την Ιταλία, διαμήνυσε ότι οι έρευνες στη Μεσόγειο πρέπει να γίνονται με σεβασμό στα κυριαρχικά δικαιώματα.
Ήταν μια έμμεση, αλλά σαφέστατη υπενθύμιση των αξιώσεων που η Άγκυρα προβάλλει και επιδιώκει να κατοχυρώσει με το ανυπόστατο και παράνομο τουρκολυβικό μνημόνιο, το οποίο και «τέμνουν» τα οικόπεδα νοτίως της Κρήτης. Ήταν και μια ένδειξη της ενόχλησης που προκάλεσε στην Άγκυρα η συγκεκριμένη εξέλιξη, πολύ περισσότερο καθώς, μέχρι στιγμής, η επίμονη προσπάθεια της τουρκικής πλευράς να πείσει τη Βεγγάζη να προχωρήσει η βουλή των αντιπροσώπων της Ανατολικής Λιβύης σε κύρωση του εν λόγω μνημονίου, δεν έχει φέρει αποτέλεσμα.
Η έξοδος του «Πίρι Ρέις» θεωρείται, λοιπόν αντίδραση σε αυτές τις εξελίξεις. Οι έρευνες του ωκεανογραφικού σκάφους δεν είναι παράνομες, ωστόσο η δικαιοδοσία έκδοσης της NAVTEX είναι ένας τρόπος με τον οποίο η Αγκυρα επιδιώκει να περάσει τις δικές της θέσεις, όσον αφορά την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας. Στα θαλάσσια τμήματα δυτικά της Λέσβου και νότια της Χίου μέχρι τη νησίδα Καλόγερος, για τα οποία εκδόθηκε η τουρκική NAVTEX, περιλαμβάνονται περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η Άγκυρα εγείρει και πάλι ζήτημα δυνητικής τουρκικής υφαλοκρηπίδας, το οποίο εκκινεί από τη θέση της ότι τα νησιά δεν επηρεάζουν τα κυριαρχικά δικαιώματα και περιορίζονται μόνο στα χωρικά ύδατα των έξι ναυτικών μιλίων. Η Αθήνα αντέδρασε, όπως ήταν αναμενόμενο, με αντί - NAVTEX.
Η τουρκική τακτική της εξόδου πλοίων για επιστημονικές έρευνες έχει γίνει αιτία για σοβαρές κρίσεις στο παρελθόν, όπως με το πλοίο «Χόρα», αλλά και με το «Πίρι Ρέις». Οταν το «Πίρι Ρέις», που μέχρι αργά χθες βρισκόταν στο λιμάνι της Σμύρνης, βγει στη θάλασσα για τις έρευνες, στην πράξη θα φανεί πόσο διατεθειμένη είναι η τουρκική πλευρά να επιμείνει σε γραμμή προκλήσεων.
Η κίνηση, εκτός από το ότι έπεται της εξέλιξης με τη CHEVRON και εύλογα θεωρείται ότι αποτελεί αντίδραση και σε αυτή, έρχεται και μόλις μία εβδομάδα πριν από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, όπου προγραμματίζεται συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, χωρίς μέχρι χθες να έχει κλείσει. Είναι αμφίβολο ότι μπορεί να προχωρήσει μια τέτοια συνάντηση σε σημαντικά θέματα ουσίας, εάν εξακολουθήσει τις ημέρες που μεσολαβούν η τουρκική πλευρά να κινείται με τέτοιες επιλογές.
Παράλληλα με αυτά, αύριο αναμένεται στην Αθήνα για συνάντηση με τον Γιώργο Γεραπετρίτη, ο ασκών χρέη υπουργού Εξωτερικών της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Λιβύης, Ταχέρ Σαλέμ Αλ Μπαούρ. Αναμένεται να προσδιοριστεί χρονοδιάγραμμα για την έναρξη των συζητήσεων των τεχνικών επιτροπών για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών ανάμεσα σε Ελλάδα και Λιβύη. «Είναι εκπεφρασμένη βούληση της κυβέρνησης στη Δυτική Λιβύη να ξεκινήσουν οι συζητήσεις αυτές» δήλωσε ο κ. Γεραπετρίτης.
Οι κινήσεις της Αθήνας για προσέγγιση με Δυτική και Ανατολική Λιβύη και πολύ περισσότερο η προοπτική επανάληψης των συζητήσεων για καθορισμό θαλασσίων ζωνών είναι ένα ακόμα θέμα που προκαλεί ενόχληση στην Άγκυρα.
Μετά τις αντιδράσεις της Ελλάδας - και με την δεύτερη ρηματική διακοίνωση στον ΟΗΕ της 3ης Σεπτεμβρίου, όπως και της Αιγύπτου, έντονη αντίδραση εκδηλώνεται και από τη Μάλτα, χώρα με την οποία η Λιβύη έχει προσφύγει στη Χάγη και η οποία έχει εκδώσει απόφαση για την οριοθέτηση από το 1985.
Η Βαλέτα έχει προχωρήσει σε δύο ρηματικές διακοινώσεις προς την Τρίπολη καλώντας τη σε διάλογο. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο υπουργός Εξωτερικών της προσωρινής κυβέρνησης της Τρίπολης Ταχέρ Σαλέμ Αλ Μπαούρ έσπευσε στη Μάλτα και ύστερα από συνάντηση που είχε με την κυβέρνηση συμφωνήθηκε να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για την επίλυση των εκκρεμοτήτων στο θέμα των θαλάσσιων ζωνών. Αφησαν μάλιστα ανοιχτό το ενδεχόμενο συμμετοχής στις συνομιλίες και τρίτων κρατών που έχουν συμφέροντα στην περιοχή, φωτογραφίζοντας την Ιταλία στα ανατολικά και την Τυνησία στα δυτικά.
Ο Αλ Μπαούρ την προσεχή Τετάρτη θα βρίσκεται στην Αθήνα ανταποδίδοντας την επίσκεψη που είχε πραγματοποιήσει στην Τρίπολη ο Ελληνας ομόλογός του Γιώργος Γεραπετρίτης. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει μια σημαντική ευκαιρία να ασκηθεί πίεση και από την Αθήνα προκειμένου να δρομολογηθεί η πρώτη συνάντηση των διαπραγματευτικών ομάδων των δύο χωρών για το θέμα της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών.
Η πίεση από την Ελλάδα είναι σαφώς μεγαλύτερη, καθώς με τη διαδικασία αδειοδότησης των δύο οικοπέδων νοτίως της Κρήτης, στα οποία μπαίνει ο αμερικανικός κολοσσός Chevron, δημιουργείται ένα πολύ σοβαρό τετελεσμένο από τη χώρα μας απέναντι στις αξιώσεις που προβάλλει η Λιβύη βάσει και του Τουρκολιβυκού Μνημονίου.
Η πρόκληση εντάσεων με δύο χώρες-μέλη της Ε.Ε., την Ελλάδα και τη Μάλτα, καθώς και με τον ισχυρότερο γείτονα, την Αίγυπτο, ανοίγει μέτωπα τα οποία η Τρίπολη προφανώς δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Μάλιστα, σε μια περίοδο που κορυφώνονται οι ζυμώσεις για την έναρξη της διαδικασίας πολιτικής λύσης, η λιβυκή κυβέρνηση δεν θα ήθελε να βρεθεί απομονωμένη από την Ε.Ε. και σε ανοιχτή αντιπαράθεση με μια χώρα-μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Αν και η εμπιστοσύνη προς τις δύο πλευρές της Λιβύης είναι περιορισμένη, η συγκυρία ίσως αποδειχθεί ευνοϊκή για την έναρξη διαπραγματεύσεων, ακόμη και για την προοπτική προσφυγής στη Χάγη, όπου εκ των πραγμάτων η πίεση θα αφορά την ανάγκη να συμπεριληφθεί στο συνυποσχετικό και η εξέταση της νομιμότητας του Τουρκολιβυκού Μνημονίου.
Η αντίδραση της Μάλτας
Σύμφωνα με την πρώτη ρηματική διακοίνωση της Μάλτας, αμφισβητούνται πλήρως ο χάρτης και οι συντεταγμένες που κατέθεσε στην επιστολή της 27ης Μαΐου στον ΟΗΕ η Τρίπολη, καθώς, όπως επισημαίνεται, καταπατούν την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ της Μάλτας.
Η Λιβύη μονομερώς εκατέρωθεν της οριοθετικής γραμμής που αποφάσισε το Διεθνές Δικαστήριο θεώρησε ότι μπορεί να κάνει τη δική της οριοθέτηση μετακινώντας βόρεια τη μέση γραμμή εις βάρος της Μάλτας. Οπως αναφέρει η μαλτέζικη ρηματική διακοίνωση, η Λιβύη χρησιμοποιεί τη μέθοδο της μέσης γραμμής μεταξύ ηπειρωτικών ακτών αλλοιώνοντας έτσι την οριοθέτηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Λιβύη ακολουθώντας την οριοθέτηση μεταξύ ηπειρωτικών ακτών και αγνοώντας τα νησιά (όπως έγινε και στο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο) φροντίζει να μην ενοχλήσει τη στενή σύμμαχο Ιταλία, καθώς θεωρεί τη Σικελία μέρος της ηπειρωτικής Ιταλίας.
Η Μάλτα όμως εκφράζει την έντονη διαφωνία της και για την πρακτική της Τρίπολης να κλείσει τον κόλπο της Σύρτης και την καλεί να επιστρέψει στις γραμμές βάσης που είχαν συμφωνηθεί ήδη από το 1973.
Η δεύτερη ρηματική διακοίνωση της Μάλτας έγινε με αφορμή τη συμφωνία που υπέγραψαν οι κρατικές εταιρείες της Λιβύης και της Τουρκίας, NOC και TPAO αντίστοιχα, τον Ιούλιο και με την οποία παραχωρούνται τέσσερα οικόπεδα στην τουρκική εταιρεία για διεξαγωγή ερευνών. Η Μάλτα ζητά να αφαιρεθεί από το μνημόνιο που υπέγραψαν οι δύο εταιρείες το τμήμα του Οικοπέδου 1 που καταλαμβάνει την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ της και να μη διεξαχθούν γεωλογικές και/ή γεωφυσικές έρευνες σε αυτό το τμήμα της Περιοχής 1. Επιπλέον, η Μάλτα δηλώνει ότι καμία θαλάσσια επιστημονική έρευνα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί στην υφαλοκρηπίδα ή στην ΑΟΖ της χωρίς τη συγκατάθεσή της. Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι στην περίπτωση της Μάλτας, όπως και σε αυτή της Αιγύπτου, τα οικόπεδα που έχει χαράξει η Λιβύη -και σύμφωνα με τις ανακοινώσεις έχουν παραχωρηθεί στην τουρκική ΤΡΑΟ για έρευνες- παραβιάζουν τις οριοθετήσεις με τις δύο χώρες (για τις οποίες βεβαίως δεν υπάρχει συμφωνία). Κάτι που απέφυγε να πράξει η Τρίπολη σε σχέση με την Ελλάδα, όπου όλα τα οικόπεδα που έχει χαράξει ακολουθούν τη μέση γραμμή, η οποία έχει οριστεί βάσει του νόμου 4001/2011.
Τα κείμενα των ρηματικών διακοινώσεων
Ρηματική Διακοίνωση No 1767/2025:
«Το υπουργείο Εξωτερικών και Τουρισμού της Δημοκρατίας της Μάλτας εκφράζει τα συγχαρητήριά του στην πρεσβεία του Κράτους της Λιβύης και έχει την τιμή να αναφερθεί στη ρηματική διακοίνωση της 27ης Μαΐου 2025 της Μόνιμης Αποστολής της Λιβύης προς τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) σχετικά με τα όρια της υφαλοκρηπίδας της Λιβύης στη Μεσόγειο θάλασσα (έγγραφο ΟΗΕ Αρ. A/79/2016).
Το υπουργείο επιθυμεί να επισημάνει με σεβασμό ότι τμήματα της υφαλοκρηπίδας που διεκδικούνται από τη Λιβύη στην προαναφερθείσα ρηματική διακοίνωση, η οποία έχει κατατεθεί στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, καταπατούν την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Μάλτας, συγκεκριμένα μεταξύ των σημείων 13 και 18 και μεταξύ των σημείων 28 και 31 δυτικά.
Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου (Δ.Δ.) του 1985 για την υφαλοκρηπίδα Λιβυκή Αραβική Τζαμαχιρία/Μάλτα περιορίστηκε μεταξύ των μεσημβρινών 13° 50’ και 15° 10’ λόγω των ισχυρισμών τρίτου κράτους σύμφωνα με την παράγραφο 22 της απόφασης. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και παλαιότερες πηγές Διεθνούς Δικαίου, η Μάλτα δικαιούται υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ ανατολικά και δυτικά αυτών των μεσημβρινών. Συνεπώς, ελλείψει συμφωνίας μεταξύ Μάλτας και Λιβύης σχετικά με την οριοθέτηση των υπόλοιπων τμημάτων της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ ανατολικά και δυτικά της εν λόγω απόφασης του 1985, η μέση γραμμή μεταξύ Μάλτας και Λιβύης θα πρέπει να υιοθετηθεί ανατολικά του σημείου 18 και δυτικά του σημείου της προαναφερθείσας ρηματικής διακοίνωσης. Η Λιβύη ακολουθεί εσφαλμένα τη μέση γραμμή μεταξύ της ηπειρωτικής Ιταλίας, συμπεριλαμβανομένης της νήσου Σικελίας, και της ηπειρωτικής Λιβύης ανατολικά του σημείου 18 και δυτικά του σημείου 28 της προαναφερθείσας ρηματικής διακοίνωσης. Αυτή η μονομερής προσέγγιση που υιοθέτησε η Λιβύη μέσω της προαναφερθείσας ρηματικής διακοίνωσης παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο, συμπεριλαμβανομένων των άρθρων 74 και 83 της UNCLOS.
Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε επανειλημμένα και επαναλήφθηκε μέσω της ρηματικής διακοίνωσης αρ. 37/2023/LY με ημερομηνία 20 Δεκεμβρίου 2023, η κυβέρνηση της Μάλτας δεν μπορεί να αποδεχτεί ή να αναγνωρίσει τον ισχυρισμό ότι ο κόλπος της Σύρτης, νότια μιας γραμμής που χαράσσεται κατά μήκος του γεωγραφικού πλάτους 32° και 30’ βόρεια, αποτελεί μέρος του λιβυκού εδάφους ή εμπίπτει στην κυριαρχία της Λιβύης. Η κυβέρνηση της Μάλτας εξακολουθεί να θεωρεί ως γραμμές βάσης για την οριοθέτηση των λιβυκών χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπίδας τις διεθνώς αναγνωρισμένες γραμμές βάσης που ίσχυαν πριν από τον Οκτώβριο του 1973». Προς όφελος των εξαιρετικά φιλικών σχέσεων και συνεργασίας που υπάρχουν μεταξύ Μάλτας και Λιβύης, το υπουργείο επιθυμεί να επαναλάβει την επιθυμία της Μάλτας να διεξάγει συζητήσεις με τη Λιβύη με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης βάσει του Διεθνούς Δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των άρθρων 74(1) και 83(1) της UNCLOS, σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης ανατολικά και δυτικά της απόφασης του Δ.Δ. του 1985.
Βαλέτα, 18 Αυγούστου 2025»
Ρηματική Διακοίνωση ref:102/2025/LY, 9 Ιουλίου
«Η πρεσβεία της Δημοκρατίας της Μάλτας εκφράζει στο Κράτος της Λιβύης τα συγχαρητήριά της προς το αξιότιμο υπουργείο Εξωτερικών και Διεθνούς Συνεργασίας (Γενική Διεύθυνση Πρωτοκόλλου) και έχει την τιμή να αναφερθεί στις πρόσφατες αναφορές στον διεθνή Τύπο σχετικά με ένα Μνημόνιο Συμφωνίας («το Μ.Σ.») που συνήφθη μεταξύ της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου της Λιβύης και της Τουρκικής Εταιρείας Πετρελαίου (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı - TPAO).
Σύμφωνα με αυτές τις αναφορές, το Μ.Σ. υπογράφηκε στις 25 Ιουνίου του 2025 και προβλέπει ότι η TPAO θα πραγματοποιήσει γεωλογικές και γεωφυσικές έρευνες σε τέσσερις θαλάσσιες περιοχές, καθώς και θα διεξάγει δισδιάστατη σεισμική έρευνα.
Οι Αρχές της Μάλτας επιθυμούν να επισημάνουν με σεβασμό ότι μέρος μιας από τις περιοχές (Περιοχή 1) που αναφέρονται στο Μνημόνιο Κατανόησης καταπατά την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Μάλτας, επί της οποίας η Μάλτα απολαμβάνει κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση φυσικών πόρων.
Υπό τις συνθήκες αυτές, οι Αρχές της Μάλτας ζητούν να αφαιρεθεί από το πεδίο εφαρμογής του Μνημονίου Κατανόησης το τμήμα της Περιοχής 1 που καταλαμβάνει την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ της Μάλτας και να μη διεξαχθούν γεωλογικές και/ή γεωφυσικές έρευνες σε αυτό το τμήμα της Περιοχής 1. Επιπλέον, και προς αποφυγή αμφιβολιών, η θέση της Μάλτας είναι ότι καμία θαλάσσια επιστημονική έρευνα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί στην υφαλοκρηπίδα ή στην ΑΟΖ της χωρίς τη συγκατάθεσή της.
Οι Αρχές της Μάλτας καλούν την κυβέρνηση του Κράτους της Λιβύης να ξεκινήσει συζητήσεις για περιοχές με επικαλυπτόμενα συμφέροντα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, προκειμένου να επιδιωχθεί συμφωνία βάσει του Διεθνούς Δικαίου σε τέτοιες επικαλυπτόμενες περιοχές για την επίτευξη μιας δίκαιης λύσης.
Η πρεσβεία της Δημοκρατίας της Μάλτας στο Κράτος της Λιβύης δράττεται της παρούσας ευκαιρίας για να ανανεώσει προς το αξιότιμο υπουργείο Εξωτερικών και Διεθνούς Συνεργασίας του Κράτους της Λιβύης (Γενική Διεύθυνση Πρωτοκόλλου) τη διαβεβαίωση των υψηλότερων εκτιμήσεών της
9 Ιουλίου 2025 στην Τρίπολη».