Με την πτώση του πρώην Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ και την άνοδο του Άχμαντ αλ-Σαράα (Αμπού Μουχάμαντ αλ-Τζουλάνι) στην εξουσία στη Δαμασκό – με την υποστήριξη της Τουρκίας – η Συρία έχει μετατοπιστεί από αναπόσπαστο μέρος του "Άξονα της Αντίστασης" σε αμφισβητούμενο έδαφος μεταξύ αντίπαλων περιφερειακών έργων.
Δύο ανταγωνιστικά οράματα έχουν αναδυθεί: ο « Δρόμος Ανάπτυξης » της Τουρκίας, ένας προτεινόμενος διάδρομος μεταφορών που θα συνδέει τη Βασόρα με την Τουρκία και στη συνέχεια με την Ευρώπη, και η « Γραμμή Ειρήνης » του Ισραήλ, η οποία στοχεύει στη σύνδεση του Περσικού Κόλπου με τη Μεσόγειο μέσω της Ιορδανίας και του κατεχόμενου λιμανιού της Χάιφα.
Η περιφερειακή μάχη για τη νότια πύλη της Συρίας
Αυτοί οι διάδρομοι υποδομών δεν είναι απλές οικονομικές πρωτοβουλίες. Είναι τα πεδία μάχης μιας νέας περιφερειακής τάξης. Η Σουγουάιντα , που εδώ και καιρό θεωρείται περιφερειακή, έχει γίνει στρατηγικό σημείο ανάφλεξης σε αυτόν τον πόλεμο εφοδιαστικής. Αυτή η επαρχία με πλειοψηφία Δρούζων έχει γίνει μια πιθανή πύλη σε έναν περιφερειακό πόλεμο για τους εμπορικούς και μεταφορικούς διαδρόμους. Αυτά τα σχέδια επεκτείνονται και στον γειτονικό Λίβανο .
Το στρατηγικό βάρος της Σουγουάιντα πηγάζει από την τοποθεσία της στο κομβικό σημείο αυτών των αντίπαλων έργων. Η επαρχία θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως ζωτική αρτηρία για τις χερσαίες φιλοδοξίες της Άγκυρας ή ως σημείο αναχαίτισης που θα απειλούσε τις προσπάθειες του Τελ Αβίβ να παρακάμψει τα τουρκικά και ιρανικά εδάφη.
Έτσι, το ζωτικής σημασίας κυβερνείο της Σουγουάιντα στη νότια Συρία βρίσκεται ξαφνικά στην πρώτη γραμμή – όχι λόγω διαμάχης για μια τοπική σύγκρουση, αλλά επειδή αποτελεί στρατηγικό κλειδί στη μάχη των σιδηροδρόμων, όπου οι δρόμοι γίνονται σύνορα και οι αγωγοί μετατρέπονται σε μέτωπα.
Εν τω μεταξύ, η θρησκευτική ηγεσία των Δρούζων της Σουγουάιντα εξέδωσε μια έντονα διατυπωμένη δήλωση, απορρίπτοντας τη χρήση της περιοχής τους ως γέφυρας για ξένα έργα που αγνοούν την κυριαρχία ή την ύπαρξή τους. Η δήλωση ανέφερε: «Όσοι στοιχηματίζουν στην παραβίαση της Σουγουάιντα θα χάσουν. Η μοίρα του βουνού θα κριθεί στο ίδιο το βουνό».
Οι πρεσβύτεροι τόνισαν τη γεωγραφία της Σουγουάιντα ως σταυροδρόμι και απαίτησαν το άνοιγμα χερσαίων διαδρόμων με την Ιορδανία και με περιοχές που κατέχουν οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) στο βορρά.
Η γεωοικονομία ως πολιτικός πόλεμος
Παράλληλα με τον τουρκο-ισραηλινό ανταγωνισμό για τους σιδηροδρομικούς διαδρόμους που διασχίζουν τη νότια Συρία, το φιλόδοξο έργο NEOM της Σαουδικής Αραβίας - μαζί με το σύστημα υποδομών που συνδέεται με το Al-Ain 2030 των ΗΑΕ - αναδεικνύεται ως ένας τρίτος παράγοντας που αναδιαμορφώνει το γεωπολιτικό παιχνίδι.
Το έργο στοχεύει να μετατρέψει τη βορειοδυτική Σαουδική Αραβία σε παγκόσμιο οικονομικό και υλικοτεχνικό κόμβο, συμπεριλαμβανομένων σιδηροδρομικών γραμμών και δικτύων μεταφορών που εκτείνονται από την καρδιά της Αραβικής Χερσονήσου μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα, αναπόφευκτα επανατοποθετώντας τις περιφερειακές εμπορικές οδούς.
Αυτή η μετατόπιση συνδέεται άμεσα με τα σχέδια του Τελ Αβίβ να κατασκευάσει μια σιδηροδρομική γραμμή που θα εκτείνεται από το Εϊλάτ (δίπλα στο NEOM) στην Άκαμπα, στη συνέχεια στη νότια Συρία και στη συνέχεια στη Βηρυτό ή την Τρίπολη.
Σε αυτή τη διαμόρφωση, ο ισραηλινός διάδρομος λειτουργεί ως χερσαία επέκταση των λιμένων της NEOM στην Ερυθρά Θάλασσα - και ένα στρατηγικό συμπλήρωμα στη φιλοδοξία του Ριάντ να παρακάμψει σημεία συμφόρησης όπως το Στενό του Ορμούζ συνδέοντας τον Κόλπο με τη Μεσόγειο.
Εδώ, η Σουγουάιντα γίνεται ένας απαραίτητος στρατηγικός κόμβος που χρησιμεύει ως πύλη διέλευσης από την Ερυθρά Θάλασσα στον Λίβανο ή αντίστροφα, μέσω Ιορδανίας και Συρίας.
Τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης και αξιωματούχοι έχουν κατά καιρούς αναφερθεί σε αυτό ως τη διαδρομή του «Διάδρομου του Δαβίδ» - ενός διαδρόμου που επαναπροσδιορίζει τον ρόλο του Ισραήλ στην περιοχή μέσω της κυριαρχίας στις υποδομές, συνδυάζοντας τον αποικιακό χαρακτήρα των εποίκων με την εφοδιαστική αλυσίδα.
Με άλλα λόγια, η άνοδος του NEOM ως θαλάσσιου-χερσαίου άξονα ενισχύει τη γεωπολιτική αξία της γραμμής Άκαμπα-Σουαϊντά, ωθώντας το κράτος κατοχής να είναι πιο αυστηρό. Για το Τελ Αβίβ, οποιαδήποτε τουρκική επέκταση προς τα νότια αποτελεί υπαρξιακή απειλή για αυτά τα σχέδια. Για την Άγκυρα, η εξασφάλιση της Σουαϊντά είναι απαραίτητη για την άσκηση επιρροής στη νότια πλευρά του Λεβάντε.
Το Παλιό-Νέο Έργο Katz
Τον Νοέμβριο του 2018, ο τότε υπουργός Μεταφορών και νυν αρχηγός Άμυνας του Ισραήλ, Ισραήλ Κατζ, παρουσίασε σε διεθνές συνέδριο μεταφορών στο Ομάν το έργο «Σιδηρόδρομος της Ειρήνης», με στόχο τη σύνδεση των χωρών του Περσικού Κόλπου με το Ισραήλ μέσω της Ιορδανίας, στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδίου για την ενίσχυση της οικονομικής ολοκλήρωσης και τη σύνδεση των αγορών της Δυτικής Ασίας με τα ισραηλινά λιμάνια της Μεσογείου.
Ο Katz, ο οποίος έφτασε λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την αιφνιδιαστική συνάντηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu με τον εκλιπόντα σουλτάνο Qaboos στο Μουσκάτ, παρουσίασε το έργο ως ένα τεράστιο έργο υποδομής που περιλαμβάνει σιδηροδρομικές γραμμές που συνδέουν το λιμάνι της Χάιφα στο βόρειο Ισραήλ με πόλεις του Κόλπου μέσω της πρωτεύουσας της Ιορδανίας, Αμμάν, με τη δυνατότητα σύνδεσης των Παλαιστινίων με το λιμάνι της Χάιφα για τη διευκόλυνση των εμπορικών συναλλαγών.
Ο Katz δήλωσε κατά τη διάρκεια της διάσκεψης:
«Αυτό το έργο δεν είναι απλώς μια γέφυρα για τις μεταφορές, αλλά μια γέφυρα για την ειρήνη και την οικονομία μεταξύ των λαών της περιοχής. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ταχύτερες, φθηνότερες και ασφαλέστερες μεταφορές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες για οικονομική και πολιτική συνεργασία.»
Πρόσθεσε:
«Ο Σιδηρόδρομος της Ειρήνης θα επιτρέψει την αποφυγή κινδύνων ασφαλείας στα Στενά του Ορμούζ και το Μπαμπ αλ-Μαντάμπ και θα ανοίξει ζωτικές εναλλακτικές λύσεις για τη μεταφορά εμπορευμάτων μεταξύ του Κόλπου και της Ευρώπης».
Το έργο ξεχωρίζει ως μια σημαντική εναλλακτική λύση, επιτρέποντας στα κράτη του Περσικού Κόλπου να παρακάμψουν τις απειλές ασφαλείας στα Στενά του Ορμούζ και το Μπαμπ αλ-Μαντάμπ , παρέχοντας μια ασφαλέστερη και φθηνότερη χερσαία διαδρομή για τη μεταφορά εμπορευμάτων, με σημαντικά οικονομικά οφέλη για όλες τις συμμετέχουσες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ιορδανίας, της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΑΕ, άλλων κρατών του Κόλπου και ενδεχομένως του Ιράκ και της Συρίας.
Το έργο προβλέπει επίσης τη δημιουργία σύγχρονων κέντρων logistics, όπως η ζώνη εμπορευματικών μεταφορών στο Ιρμπίντ της Ιορδανίας, για την τόνωση της τοπικής οικονομίας.
Ο Katz τόνισε τη σημασία του έργου για τους Παλαιστίνιους, λέγοντας: «Συνδέοντας τους Παλαιστίνιους με το λιμάνι της Χάιφας, τους δίνουμε την ευκαιρία να συμμετάσχουν στο παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο θα τους αποφέρει οικονομικά και κοινωνικά οφέλη».
Η ένταξη της Ιορδανίας και της κατεχόμενης Παλαιστίνης παρουσιάστηκε ως οικονομικά «γλυκαντικά». Αλλά ο πραγματικός στόχος ήταν η περιφερειακή ηγεμονία μέσω των υποδομών.
Ενώ οι δηλώσεις του Katz ήταν γεμάτες ευφημισμούς για την ειρήνη και την ανάπτυξη, η υποκείμενη λογική ήταν σαφής: χρήση των υποδομών μεταφορών για την ομαλοποίηση του περιφερειακού ρόλου του Ισραήλ, αποκλείοντας παράλληλα τους Ιρανούς και Τούρκους ανταγωνιστές.
Παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα εμπλεκόμενα αραβικά κράτη δεν διατηρούσαν επίσημες διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, το έργο έλαβε σαφή αμερικανική υποστήριξη, με τον τότε απεσταλμένο των ΗΠΑ Τζέισον Γκρίνμπλατ να το θεωρεί μέρος των προσπαθειών της Ουάσιγκτον να προωθήσει τη «Συμφωνία του Αιώνα» για την περιφερειακή ειρήνη.
Η Σουγουάιντα γίνεται πεδίο μάχης
Πριν βάλει στο στόχαστρο τη Σουγουάιντα, η άνοδος του Σάραα σημαδεύτηκε από βάναυσες εκστρατείες στην παράκτια περιοχή, συμπεριλαμβανομένων σφαγών σε βάρος των Αλαουιτικών κοινοτήτων που άνοιξαν χώρο για την υποστηριζόμενη από την Τουρκία κυριαρχία. Με την ολοκλήρωση αυτών των επιχειρήσεων, η προσοχή στράφηκε νότια, προς το προπύργιο των Δρούζων.
Στο κενό μετά τον Άσαντ, η Σάραα επέλεξε τη Σουγουάιντα ως βάση για την εδραίωση της εξουσίας και την προώθηση του έργου της Τουρκίας - με στόχο την ασφάλεια των νότιων συνοριακών διαβάσεων της Συρίας, τη δημιουργία στρατηγικού βάθους και την επέκταση της επιρροής προς τον Λίβανο και την Ιορδανία.
Η Τουρκία υποστήριξε αυτή την πορεία μέσω άμεσων και έμμεσων συμφωνιών με συριακές παρατάξεις που είναι ευθυγραμμισμένες με αυτήν, ιδίως με την Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), η οποία τώρα παίζει κεντρικό ρόλο στη διοίκηση περιοχών από το Ιντλίμπ μέχρι την ανατολική ύπαιθρο της Χάμα, όπου η έρημος συναντά τους δρόμους που οδηγούν νότια προς τη Σουγουάιντα.
Οι φιλοδοξίες της Άγκυρας έχουν επίσης επεκταθεί προς τον Λίβανο - ειδικά τη βόρεια πόλη της Τρίπολης και τα περίχωρά της - όπου έχει οικοδομήσει κοινωνική, πολιτική και οικονομική επιρροή μέσω δικτύων ιδρυμάτων, ενώσεων και νεοαφιχθέντων πολιτών.
Το λιμάνι της Τρίπολης, το οποίο η Τουρκία ελπίζει να μετατρέψει σε εναλλακτική λύση σε σχέση με το λιμάνι της Βηρυτού, προβλέπεται ως βασικός σταθμός κατά μήκος της περιφερειακής διαδρομής διαμετακόμισης.
Ο Sharaa βάσισε μέρος αυτής της καταδίκης σε μυστικές συμφωνίες που έγιναν στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού , στις οποίες συμμετείχαν Σύριοι και Ισραηλινοί παράγοντες υπό την ανεπίσημη τουρκική αιγίδα. Αυτές οι συμφωνίες ερμηνεύτηκαν ως έμμεση έγκριση για την επέκτασή του προς τα νότια, σε αντάλλαγμα για εγγυήσεις κατά της επιστροφής της ιρανικής επιρροής και τουρκικές δεσμεύσεις να μην απειλήσουν την ασφάλεια του Ισραήλ.
Αλλά αυτή η φιλοδοξία πυροδότησε μια ισραηλινή κόκκινη γραμμή. Ο Νετανιάχου προειδοποίησε για την εμφάνιση ενός «νέου νότιου Λιβάνου» στη Συρία. Ο Κατς δήλωσε: «Οι Δρούζοι είναι αδέρφια μας και δεν θα τους αφήσουμε μόνους μας να αντιμετωπίσουν αυτή την επέκταση», σηματοδοτώντας την ετοιμότητά τους να επέμβουν. Λίγο αργότερα, ισραηλινά πολεμικά αεροσκάφη στόχευσαν μονάδες που συμμαχούσαν με τη Δαμασκό και τη Σαράα και προχωρούσαν νότια.
Εν τω μεταξύ, η Άγκυρα έχει επαναβεβαιώσει δημόσια τις δικές της κόκκινες γραμμές. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε μετά από συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στις 17 Ιουλίου:
«Δεν συμφωνήσαμε χθες, ούτε σήμερα στη διαίρεση της Συρίας και κατηγορηματικά δεν θα συμφωνήσουμε αύριο. Όσοι κατεβαίνουν από το πηγάδι, κρατώντας γερά το σχοινί του Ισραήλ, αργά ή γρήγορα θα συνειδητοποιήσουν πόσο σοβαρό λάθος έχουν κάνει».
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ανοιχτή αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, αλλά μια σιωπηρή μοιρασιά λαφύρων , με το καθένα να επιδιώκει τις δικές του φιλοδοξίες διαδρόμου, ενώ διαχειρίζεται τη σύγκρουση μέσω πληρεξουσίων και παρασκηνίων.
Το περιστατικό με το φορτηγό με λαχανικά
Η έκρηξη ασφαλείας στη Σουγουάιντα δεν προέκυψε από κάποια ρητή πολιτική απόφαση, αλλά πυροδοτήθηκε από ένα φαινομενικά ασήμαντο περιστατικό: μια διαμάχη για το φορτίο ενός φορτηγού με λαχανικά σε ένα σημείο ελέγχου. Πληροφορίες από τις μυστικές υπηρεσίες αποκάλυψαν αργότερα ότι αυτό το περιστατικό ήταν η σπίθα που πυροδότησε μια ευρεία σύγκρουση στην οποία συμμετείχαν τοπικές ομάδες Δρούζων, παρατάξεις υπό την ηγεσία του HTS της Σάραα και υπολείμματα ένοπλων ομάδων που επανεντάχθηκαν ανεπίσημα στο έδαφος με έμμεση τουρκική υποστήριξη.
Το περιστατικό κλιμακώθηκε γρήγορα σε ανοιχτή μάχη στην οποία συμμετείχαν ισραηλινά μη επανδρωμένα αεροσκάφη αναγνώρισης, τοπικές τεθωρακισμένες μονάδες και ένοπλες ομάδες που έφεραν αντικρουόμενες σημαίες - μερικές κοντά στην Άγκυρα, άλλες συνδεδεμένες με εξτρεμιστικές οργανώσεις που επανενεργοποιήθηκαν πρόσφατα. Μέσα σε μια εβδομάδα, πάνω από 700 άνθρωποι σκοτώθηκαν.
Η Ουάσινγκτον παρακολουθεί, ρυθμίζει, αλλά δεν αποφασίζει
Οι ΗΠΑ δεν απουσίαζαν από την σκηνή. Η Ουάσινγκτον εξέφρασε επανειλημμένα την ικανοποίησή της για την ανάληψη της εξουσίας από τον Σάραα, θεωρώντας τον διεθνώς αποδεκτή προσωπικότητα σε σύγκριση με την προηγούμενη κυβέρνηση. Ωστόσο, δεν του έδωσε ελεύθερη εντολή να κινηθεί προς τα νότια.
Ο απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Συρία, Τομ Μπάρετ, δήλωσε σαφώς ότι η Ουάσινγκτον υποστηρίζει την εδαφική ενότητα της Συρίας, αλλά ταυτόχρονα προειδοποίησε κατά των μονομερών ενεργειών που θα μπορούσαν να απειλήσουν την περιφερειακή σταθερότητα.
Στην πραγματικότητα, ο ρόλος της Ουάσιγκτον έχει αυξηθεί - αλλά ως παρατηρητή και όχι ως ενεργού παίκτη. Αυτή η παθητικότητα έχει δημιουργήσει χώρο για περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία και το Ισραήλ να σχεδιάσουν νέους χάρτες επιρροής σε μια κατεστραμμένη συριακή γεωγραφία.
Η Ουάσινγκτον φάνηκε πρόθυμη να ρυθμίσει τον ρυθμό, αλλά δεν ήταν πρόθυμη να λάβει μια αποφασιστική απόφαση. Επιδιώκει να αποφύγει την άμεση αντιπαράθεση με την Τουρκία ή το Ισραήλ, αλλά δεν είναι επίσης έτοιμη να επιτρέψει την ανεξέλεγκτη τουρκική επέκταση.
Ο πόλεμος των έργων
Η μάχη για τη Σουγουάιντα δεν αφορά στην πραγματικότητα τον σεχταρισμό ή τη διακυβέρνηση. Είναι ένας πόλεμος μεταξύ δύο οραμάτων υποδομών: ένα τουρκικό και ένα ισραηλινό. Κάθε έργο στοχεύει να υπαγορεύσει τις οδούς εμπορίου, ενέργειας και επιρροής στη μετά-Άσαντ Συρία.
Ο Sharaa, παρά τις ρίζες του στην Αλ Κάιντα και το ISIS, έχει γίνει υποκατάστατο των τουρκικών συμφερόντων. Αλλά χωρίς γνήσιες συμμαχίες ή εσωτερική νομιμοποίηση, αντιμετωπίζει όλο το βάρος της ισραηλινής εχθρότητας.
Η Μάχη της Σουγουάιντα είναι η πρώτη πραγματική δοκιμασία για την εποχή μετά τον Άσαντ. Το αποτέλεσμά της θα διαμορφώσει όχι μόνο τα μελλοντικά σύνορα της Συρίας, αλλά ολόκληρο τον χάρτη μεταφορών και ισχύος της περιοχής. Θα καθορίσει επίσης εάν η νέα Συρία θα ακολουθήσει τον Δρόμο Ανάπτυξης της Τουρκίας ή τη λεγόμενη Γραμμή Ειρήνης του Ισραήλ.