1. Τι θα γίνει τελικά στην πράξη; Θα αφοπλιστεί η Χαμάς; Κι αν ναι, πότε και πώς; Θα αποδέχονταν άραγε έναν τέτοιο αφοπλισμό οι μαχητές της, αλλά και οι ξένες δυνάμεις που την στήριζαν επί χρόνια (βλ. Κατάρ, Τουρκία) εξοπλίζοντάς την;
2. Θα γίνουν βήματα προς την κατεύθυνση μιας λύσης τύπου δύο κρατών στο Παλαιστινιακό; Κι αν ναι, πότε και πώς; Θα αποδεχόταν, άραγε, η ισραηλινή ηγεσία ένα παλαιστινιακό κράτος δίπλα της, έστω υπό προϋποθέσεις;
3. Θα αποσυρθούν πλήρως οι Ισραηλινοί από τη Λωρίδα της Γάζας; Κι αν ναι, πότε και πώς; Και τι θα γίνει στη Δυτική Οχθη; Θα «παγώσουν» οι ισραηλινοί εποικισμοί;
4. Θα καταφέρουν, άραγε, να συνυπάρξουν ξανά ή ακόμη και να ευθυγραμμιστούν γεωστρατηγικά Τούρκοι και Ισραηλινοί; Κι αν ναι, πότε, πώς και με ποια ανταλλάγματα;
Αυτά τα ερωτήματα βρίσκονται πια στον πυρήνα των από εδώ και πέρα εξελίξεων. Από τις απαντήσεις που θα λάβουν πρόκειται επί της ουσίας να κριθεί το ίδιο το μέλλον της ειρήνης στη Γάζα και όσα αυτό συνεπάγεται (βλ. ανοικοδόμηση). Σε ό,τι έχει να κάνει ωστόσο με αυτά τα ερωτήματα, προς το παρόν δεν υπάρχει κανένα ίχνος συμφωνίας μεταξύ των άμεσα εμπλεκόμενων μερών.
Ο Λευκός Οίκος έδωσε χθες, Δευτέρα, το βράδυ στη δημοσιότητα τη «Διακήρυξη Τραμπ για τη Διαρκή Ειρήνη και Ευημερία» που είχε υπογραφεί λίγο νωρίτερα στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου από τους ηγέτες των ΗΠΑ, της Αιγύπτου, της Τουρκίας και του Κατάρ.
Η εν λόγω «διακήρυξη» διαφέρει σημαντικά ωστόσο από το σχέδιο των 20 σημείων για την ειρήνευση στη Γάζα την οποία είχε παρουσιάσει, με διάθεση «take it or leave it», ο Ντόναλντ Τραμπ στις 29 Σεπτεμβρίου από τον Λευκό Οίκο, έχοντας τότε στο πλευρό του τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου.
Εάν εκείνο το κείμενο ήταν σε έναν βαθμό ασαφές ή επιδεκτικό διαφορετικών –ακόμη και αντικρουόμενων– ερμηνειών όπως κατήγγειλαν πολλοί, αυτή η νέα «διακήρυξη» είναι πολύ πιο ασαφής και γενικόλογη.
Μιλάει μεν για «ειρηνική συνύπαρξη» («peaceful coexistence») και για ανάγκη «εξάλειψης του εξτρεμισμού και της ριζοσπαστικοποίησης» («determination to dismantle extremism and radicalization in all its forms»), χωρίς όμως να διευκρινίζει ακριβώς τι εννοεί.
- Θα μπορούσε, άραγε, αυτή η «ειρηνική συνύπαρξη» να σημαίνει δύο κράτη: ένα ισραηλινό και ένα παλαιστινιακό;
- Ενώ η αναφορά στον «εξτρεμισμό» που πρέπει να εξαλειφθεί απευθύνεται άραγε μόνο στη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ ή μήπως και σε μερίδα Ισραηλινών «ακραίων»;
Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν, ο οποίος έβαλε την υπογραφή του σε αυτήν τη «διακήρυξη» στο Σαρμ Ελ Σέιχ, θα έδινε πολύ διαφορετικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα από ό,τι για παράδειγμα ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου, η υπογραφή του οποίου όμως απουσιάζει από την εν λόγω «διακήρυξη».
Σε κάθε περίπτωση, ο Ντόναλντ Τραμπ παρουσιάζεται, πάντως, από την πλευρά του, όπως φάνηκε άλλωστε και χθες στο Σαρμ Ελ Σέιχ, να δίνει ιδιαίτερο βάρος στα πρόσωπα των άλλων ηγετών και στις προσωπικές σχέσεις που εκείνος (θεωρεί ότι) έχει μαζί τους, σχέσεις που είναι σε άλλες περιπτώσεις εμφανώς συναλλακτικές και σε άλλες όχι και τόσο (όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Χαβιέρ Μιλέι στην Αργεντινή, τον οποίο τρέχουν τώρα να διασώσουν οικονομικά οι ΗΠΑ, χωρίς όμως εμφανή ανταλλάγματα πέρα από εκείνα των ιδεολογικών συγκλίσεων).
Οταν ο Τραμπ είχε πρωτοπαρουσιάσει στα τέλη του περασμένου μήνα το σχέδιό του για τη Γάζα, είχε αναφερθεί σε μια σειρά από ηγέτες, κυρίως μουσουλμάνους και Αραβες, που έχουν –όπως είχε πει– «δεσμευτεί να αποστρατιωτικοποιήσουν τη Γάζα και να αφοπλίσουν τη Χαμάς και τις άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις» και που, εάν τελικώς δεν το πράξουν, τότε το Ισραήλ θα μπορεί να επιτεθεί εκ νέου και μάλιστα με τις ευλογίες των ΗΠΑ.
Οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Κατάρ, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο βασιλιάς της Ιορδανίας και ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι ήταν μεταξύ εκείνων των ηγετών στους οποίους είχε αναφερθεί ονομαστικά ο Τραμπ. Οι ηγέτες του Κατάρ, της Αιγύπτου και της Τουρκίας έμελλε να βάλουν την υπογραφή τους και στη «διακήρυξη Τραμπ» που έγινε πράξη χθες στο Σαρμ Ελ Σέιχ.
Οι από εδώ και πέρα εξελίξεις θα είναι, με άλλα λόγια και σε έναν βαθμό έστω, «προσωπική υπόθεση». Ποιοι θα είναι όμως οι βασικοί πρωταγωνιστές;
Ντόναλντ Τραμπ
Εάν ο Ντόναλντ Τραμπ σχεδίαζε να αποσυρθεί σε έναν βαθμό από τη Μέση Ανατολή ή να αναθέσει τον έλεγχο της περιοχής σε άλλες περιφερειακές δυνάμεις, αυτό πλέον δεν γίνεται. Ο ίδιος επέλεξε να βάλει το όνομά του στο πλάνο της ειρήνευσης (για «Trump Peace Agreement» μιλά πια ο Λευκός Οίκος) και, ως εκ τούτου, η διαφύλαξη αυτής της ειρήνης βρίσκεται πια κυρίως στα δικά του χέρια.
Παράλληλα δε, το ισραηλινό χτύπημα της 9ης Σεπτεμβρίου στην Ντόχα, τον υποχρέωσε να βγει ανοιχτά και να εγγυηθεί τη μελλοντική ασφάλεια του Κατάρ, πράγμα αξιοσημείωτο όχι μόνο για τις σχέσεις ΗΠΑ – Κατάρ αλλά και τις σχέσεις ΗΠΑ – Ισραήλ. Ακόμη και από την πλευρά του Τραμπ, πάντως, δεν αποκλείεται να δούμε πισωγυρίσματα ή αυτοδιαψεύσεις. «Εχουμε μιλήσει για την ανοικοδόμηση της Γάζας. Οχι για ένα κράτος, διπλό κράτος ή δύο κράτη. Σε πολλούς αρέσει η λύση του ενός κράτους. Σε άλλους αρέσει η λύση των δύο κρατών. Θα πρέπει να το δούμε», θα δήλωνε ο ίδιος κατά την επιστροφή από το Σαρμ ελ Σέιχ, συντηρώντας έτσι την ασάφεια, αν και ο Αιγύπτιος πρόεδρος είχε μόλις λίγες ώρες νωρίτερα θέσει εκ νέου απερίφραστα ως ζητούμενο το θέμα των δύο κρατών.
Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θάνι
Ο εμίρης του Κατάρ, σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι, είδε τον αραβικό κόσμο να συρρέει στο πλευρό του έπειτα από το ισραηλινό χτύπημα της 9ης Σεπτεμβρίου στην Ντόχα, κοντά στην οποία βρίσκεται όμως και η επί καταριανού εδάφους αμερικανική αεροπορική βάση Al Udeid. Για πρώτη φορά, Αραβες και μουσουλμάνοι ηγέτες (του Ερντογάν συμπεριλαμβανομένου) έκαναν από κοινού λόμπινγκ στον Τραμπ στη συνάντηση που είχαν μαζί του κεκλεισμένων των θυρών στις 23 Σεπτεμβρίου στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη (την ημέρα που επρόκειτο να συναντηθούν, αλλά τελικώς δεν συναντήθηκαν οι κ.κ. Ερντογάν και Μητσοτάκης).
Το σχέδιο των 20 σημείων, που παρουσίασε ο Τραμπ λίγα 24ωρα αργότερα για τη Γάζα, έφερε εντός του τη σφραγίδα αυτής της αραβικής/μουσουλμανικής επιρροής. Οι Καταριανοί απέδειξαν, με άλλα λόγια, ότι μπορούν να ασκήσουν πιέσεις στον Αμερικανό πρόεδρο που θα αντικρούουν και θα αντισταθμίζουν τις αντίστοιχες ισραηλινές, πράγμα σημαντικό. Οι Καταριανοί ήταν όμως, παλαιόθεν, οι βασικοί προστάτες και χρηματοδότες της Χαμάς. Το μέλλον της οργάνωσης πρόκειται να εξαρτηθεί, ως εκ τούτου, σε μεγάλο βαθμό από όσα θα αποφασιστούν στην Ντόχα.
Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ήταν ένας από τους –όχι πολλούς είναι η αλήθεια– ηγέτες που έσπευσαν να πάρουν θέση στο πλευρό της Χαμάς έπειτα από τις πολύνεκρες επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου του 2023, όχι καταδικάζοντας την οργάνωση αλλά δικαιολογώντας την ως «εθνικοαπελευθερωτική» και πλέκοντας το εγκώμιό της. Επί σειρά μηνών, όταν τον καλούσαν να αποκηρύξει τη Χαμάς, ο Ερντογάν απαντούσε στρέφοντας τα «πυρά» του ενάντια μόνο στο Ισραήλ και στον Νετανιάχου. Κι όμως, αντί να απομονωθεί, ο Τούρκος πρόεδρος βρίσκεται πλέον στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, κάνοντας λόμπινγκ ενάντια στον Νετανιάχου και στους Ισραηλινούς (ενδεικτικό το τουρκικό «βέτο» στην παρουσία του Νετανιάχου στο Σαρμ Ελ Σέιχ, το οποίο φρόντισε να διαφημίσει διεθνώς η Αγκυρα προβάλλοντάς το μέσω διαρροών στα ΜΜΕ).
Τι θα γίνει όμως στο μέλλον; Θα μπορούσε, άραγε, η Τουρκία να τα «ξαναβρεί» με το Ισραήλ και/ή να «αδειάσει», διακριτικά έστω, τη Χαμάς; Το πρώτο είναι πιθανό (θα το ήθελε άλλωστε και ο ίδιος ο Τραμπ, ο οποίος χαρακτήρισε χθες τον Ερντογάν «φίλο» του, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι αυτός «ήταν πάντοτε εκεί όταν τον χρειαζόταν», πράγμα το οποίο ωστόσο δεν ισχύει εάν ανατρέξει κανείς στις ουκ ολίγες κόντρες που είχαν οι κ.κ. Τραμπ και Ερντογάν την περίοδο 2018-2020), ενώ ακόμη και το δεύτερο σε σχέση με τη Χαμάς δεν αποκλείεται. Το βέβαιο είναι όμως ότι για να τα κάνει όλα αυτά, ή να προσποιηθεί ότι τα κάνει, η Τουρκία θα ζητήσει ανταλλάγματα, και αυτά τα ανταλλάγματα ίσως να έχουν να κάνουν με την «αποδυνάμωση» των Κούρδων στη Συρία.
Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι
Το κρίσιμο για τον πρόεδρο της Αιγύπτου είναι να μπορέσει να επιστρέψει η περιοχή της Μέσης Ανατολής σε τροχιά σταθερότητας, προκειμένου έτσι να μη διαταραχθεί η ήδη ευάλωτη και κλονισμένη αιγυπτιακή οικονομία (υπενθυμίζεται, για παράδειγμα, ότι οι εντάσεις των περασμένων ετών έπληξαν τις διελεύσεις πλοίων από τη Διώρυγα του Σουέζ μειώνοντας έτσι σημαντικά τα έσοδα του αιγυπτιακού κράτους).
Το έτερο κρίσιμο, το οποίο σχετίζεται με την αιγυπτιακή εθνική ασφάλεια αλλά και την εθνική οικονομία, είναι να μη βρεθεί αντιμέτωπη η Αίγυπτος με νέες προσφυγικές ή μεταναστευτικές πιέσεις. Ο Σίσι πάντως, από την πλευρά του, υπενθυμίζεται ότι έχει παλαιόθεν «πολεμικές» σχέσεις με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, γεγονός το οποίο τον τοποθετεί απέναντι από τη Χαμάς, αλλά όχι κατ’ ανάγκη δίπλα στο Ισραήλ.
Σημαντική σημείωση: ακόμη και στις τάξεις της τριάδας Αιγύπτου – Κατάρ – Τουρκίας υπάρχουν διαφωνίες και «προηγούμενα», τα οποία διαχρονικά δεν έχει καταφέρει να γεφυρώσει η κοινή τους «αντιπαλότητα» με το Ισραήλ.
Μπέντζαμιν Νετανιάχου
Το κρίσιμο για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό θα είναι αφενός να καταφέρει να παραμείνει ο ίδιος στο απυρόβλητο εντός των συνόρων (μακριά από τον κίνδυνο καταδικαστικών δικαστικών αποφάσεων) και αφετέρου να διαφυλάξει τον προσωπικό του «μύθο» αποτινάζοντας και σβήνοντας τη «ρετσινιά» της 7ης Οκτωβρίου που έλαβε χώρα επί των ημερών του. Ο Ντόναλντ Τραμπ ζήτησε ανοιχτά χθες την αμνήστευσή του, πλην όμως τα πλήθη των Ισραηλινών τον είχαν δύο 24ωρα νωρίτερα αποδοκιμάσει κατά την ομιλία του Στιβ Γουίτκοφ στο Τελ Αβίβ. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο Νετανιάχου το πιο πιθανό είναι ότι θα αντιδρούσε αναλαμβάνοντας επιθετική δράση απέναντι σε οτιδήποτε θα έμοιαζε με πισωγύρισμα υπέρ της Χαμάς, ενώ έως τις επόμενες ισραηλινές βουλευτικές εκλογές απομένουν ακόμη περίπου δώδεκα μήνες…
«Χαιρετίζουμε τη […] τη φιλική και αμοιβαία επωφελή σχέση ανάμεσα στο Ισραήλ και στα γειτονικά του κράτη […] Δεσμευόμαστε να εργαστούμε συλλογικά για την εφαρμογή και τη διατήρηση αυτής της παρακαταθήκης…». Το εν λόγω απόσπασμα προέρχεται από τη «διακήρυξη Τραμπ» που υπέγραψαν χθες οι ηγέτες της Τουρκίας, του Κατάρ και της Αιγύπτου στο Σαρμ Ελ Σέιχ. Ολα αυτά στη θεωρία βέβαια, γιατί η πράξη είναι άλλη υπόθεση…