«Μία από τις πιο σημαντικές ανησυχίες είναι οι ορατές και αόρατες περιοχές από τις οποίες περικυκλώνεται η Τουρκία. Οι ορατές περιοχές περικύκλωσης είναι δίκτυα συμμαχιών που έχουν σχηματιστεί εις βάρος της Τουρκίας. Τις γνωρίζουμε και αναπτύσσουμε διπλωματικά μέτρα για να αντιδράσουμε. Εάν δεν μπορούν να αναπτυχθούν διπλωματικά μέτρα για συγκεκριμένα ζητήματα, τότε το θέμα παραπέμπεται στους στρατιωτικούς και τους θεσμούς ασφαλείας - και από εκεί προκύπτουν περισσότερα.»
Τα λόγια του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, νωρίτερα αυτόν τον μήνα ήταν μια σαφής δήλωση ότι τα σχετικά ήρεμα νερά της ανατολικής Μεσογείου έχουν γίνει η πρώτη γραμμή σε μια ευρύτερη γεωπολιτική σύγκρουση.
Η απειλή ότι «η Τουρκία θα χτυπήσει πρώτη» δεν απευθυνόταν μόνο στην Ελλάδα, την Κύπρο ή το Ισραήλ, αλλά και στη νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας που σχηματιζόταν στην άκρη της Δύσης, αυτό που μπορεί να ονομαστεί «Μεσογειακό Τόξο». Αυτή η τριμερής στρατηγική συνεργασία έχει εξελιχθεί πέρα από έναν περιφερειακό συνασπισμό που αντιμετωπίζει τις φιλοδοξίες της Άγκυρας. Τώρα αποτελεί έναν κρίσιμο κόμβο σε έναν ευρύτερο γεωπολιτικό αστερισμό γνωστό ως Ινδο-Μεσογειακό Χείλος - το κεντρικό στάδιο του εντεινόμενου ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας σε όλη την Ευρασία και πέρα από αυτήν.
Στόχευε ξεκάθαρα σε έναν νέο άξονα που διαμορφωνόταν υπό την επίβλεψη της Ουάσιγκτον. Στον πυρήνα του βρίσκεται το τρίγωνο Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ - ένα στρατηγικό φυλάκιο που τώρα συνδέεται με τον ευρύτερο αγώνα για την κυριαρχία στην Ευρασία.
Ενώ η Τουρκία κατηγορεί άλλους ότι την «περικυκλώνουν», έχει ταυτόχρονα ενισχύσει την περιφερειακή της επιρροή μέσω στρατιωτικών συμφωνιών με βαλκανικές χώρες, έχει χτίσει ένα στρατιωτικό τόξο γύρω από την Ελλάδα και έχει εφαρμόσει τη ναυτιλιακή συμφωνία με τη Λιβύη, την οποία η Αθήνα θεωρεί παραβίαση της κυριαρχίας της.
Η ενέργεια ως πρόσχημα, η ηγεμονία ως σκοπός
Οι τεράστιες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου - τα κοιτάσματα Ταμάρ και Λεβιάθαν στα ανοικτά των ακτών της Παλαιστίνης, η Αφροδίτη κοντά στην Κύπρο και το κοίτασμα Ζορ της Αιγύπτου - πυροδότησαν μια μετατόπιση στις περιφερειακές ευθυγραμμίσεις. Αυτό που κάποτε ήταν μια περιοχή εισαγωγών καθαρής ενέργειας, τώρα υπόσχεται να γίνει στρατηγικός κόμβος εξαγωγών.
Η μεταμόρφωση συνέπεσε με την αυξανόμενη απελπισία της Ευρώπης να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο μετά την στρατιωτική επιχείρηση της Μόσχας στην Ουκρανία. Τα αποθέματα φυσικού αερίου της Μεσογείου, που ξαφνικά θεωρήθηκαν ως γεωπολιτικό απροσδόκητο κέρδος, έφεραν το Ισραήλ στο προσκήνιο ως «αξιόπιστο εταίρο».
Για την προστασία και την εξαγωγή αυτών των νέων πόρων, αναδύθηκε πρωτοφανής πολιτική και ασφαλιστική συνεργασία. Μετά από δεκαετίες περιφερειακής απομόνωσης, η άνθηση του φυσικού αερίου προσέφερε στο Τελ Αβίβ ένα στρατηγικό εισιτήριο για τη σφυρηλάτηση στενότερων δεσμών με τους Ευρωπαίους γείτονες.
Το 2019, το Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (EMGF) ιδρύθηκε στο Κάιρο για να θεσμοθετήσει αυτές τις μεταβαλλόμενες συμμαχίες. Το EMGF απέκλεισε εντελώς την Άγκυρα - ένας αποκλεισμός που δεν ήταν τυχαίος, αλλά δομικός.
Από αυτό το πλαίσιο προέκυψαν δύο βασικά έργα: ο αγωγός EastMed , ένας υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου μήκους 1.900 χιλιομέτρων προς την Ευρώπη μέσω Ελλάδας και Κύπρου, και ο λεγόμενος Great Sea Interconnector, ένα ηλεκτρικό καλώδιο βαθέων υδάτων που συνδέει το Τελ Αβίβ με το ευρωπαϊκό δίκτυο.
Η κλίμακά τους – κόστος άνω των 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ακραία βάθη βυθού και ανεπίλυτα τεχνικά εμπόδια – δεν έχει μειώσει τον ενθουσιασμό της Δύσης, επειδή αυτά τα έργα είναι εργαλεία πολιτικής οχύρωσης, όχι απλώς οικονομικές επιχειρήσεις.
Εξυπηρετούν έναν ευρύτερο σκοπό, αγκυροβολώντας το Ισραήλ στις ευρωπαϊκές υποδομές σε τέτοιο βαθμό που η ασφάλειά του καθίσταται αδιαίρετη από την ενεργειακή κυριαρχία της Ευρώπης.
Συσφίγγεται η νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ
Ιστορικά, η Ελλάδα και η Κύπρος έπαιζαν ρόλους ως νοτιοανατολικό σύνορο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Αλλά με την εμφάνιση του δόγματος της « Γαλάζιας Πατρίδας » (Mavi Vatan) υπό τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν - μια πολιτική θαλάσσιας επέκτασης που διεκδικεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Τουρκίας σε τεράστιες θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο, την ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα - το καθεστώς τους έχει αλλάξει.
Το δόγμα, που προωθείται από το ναυτικό κατεστημένο της Τουρκίας, αμφισβητεί τις ελληνικές αξιώσεις επί δεκάδων νησιών και απορρίπτει τη μονομερή ανακήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) από την Κύπρο. Η Άγκυρα βλέπει αυτές τις ζώνες ως επεκτάσεις της δικής της υφαλοκρηπίδας, ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή και αμυντική της αυτονομία.
Το Μεσογειακό Τόξο έχει έτσι γίνει ένας κοινός μηχανισμός για την αντιστάθμιση της Τουρκίας - ξεπερνώντας τη διπλωματία σε μια βαθιά, συντονισμένη στρατιωτική συνεργασία. Κοινές ασκήσεις όπως οι ετήσιες ναυτικές ασκήσεις NEMESIS και τα πολεμικά παιχνίδια Noble Dina έχουν γίνει ρουτίνα, με επίκεντρο την προστασία των πλατφορμών φυσικού αερίου, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τις επιχειρήσεις SAR - ενισχύοντας την τριμερή επιχειρησιακή συνέργεια.
Το σημείο καμπής ήρθε με την ανάπτυξη από την Κύπρο του προηγμένου ισραηλινού συστήματος αεράμυνας Barak MX . Με βεληνεκές 400 χιλιομέτρων, το Barak MX προσφέρει στη Λευκωσία τη δυνατότητα να καταρρίπτει προηγμένα τουρκικά drones όπως το Bayraktar και ουσιαστικά δημιουργεί μια τοπική «φούσκα» κατά της πρόσβασης/άρνησης περιοχής (A2/AD) στην ανατολική Μεσόγειο.
Με εμβέλεια 400 χιλιομέτρων, επιτρέπει στη Λευκωσία να απειλεί τα τουρκικά UAV και αεριωθούμενα πολύ πέρα από τον εναέριο χώρο της. Επίσης, δημιουργεί μια μίνι ζώνη A2/AD - μια στρατηγική ομπρέλα σχεδιασμένη να εμποδίζει την προβολή ισχύος της Τουρκίας.
Για τη Λευκωσία, αυτό σηματοδότησε αντιστροφή της ιστορίας που είχε υποστεί το 1998, όταν αναγκάστηκε να υπαναχωρήσει από τη συμφωνία για τους πυραύλους S-300 υπό την πίεση του ΝΑΤΟ. Τώρα, με την υποστήριξη του Τελ Αβίβ, η Κύπρος επανατοποθετείται ως στρατιωτικοποιημένο φυλάκιο στην ανατολική Μεσόγειο.
Το δυτικό οχυρό του Τελ Αβίβ
Το Μεσογειακό Τόξο επισημοποιεί την απορρόφηση του Τελ Αβίβ στον δυτικό μηχανισμό ασφαλείας. Έχει πλέον εξαφανιστεί το « δόγμα της περιφέρειας » του Μπεν Γκουριόν - μια παλαιότερη στρατηγική συνεργασίας με μη αραβικά κράτη όπως το προεπαναστατικό Ιράν και την Αιθιοπία για την παράκαμψη της αραβικής εχθρότητας. Τώρα, το Ισραήλ χτίζει μια σκληρή περίμετρο ασφαλείας στη δυτική πλευρά του.
Η αξιοπιστία αυτής της συμμαχίας δοκιμάστηκε τον Ιούνιο του 2025, κατά τη διάρκεια της σύντομης αλλά έντονης κλιμάκωσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν . Την παραμονή της «Επιχείρησης Rising Lion» του Τελ Αβίβ, ολόκληρος ο στόλος πολιτικής αεροπορίας μεταφέρθηκε κρυφά σε αεροδρόμια στην Κύπρο και την Ελλάδα. Ενώ οι αξιωματούχοι αρνήθηκαν τον συντονισμό, δεδομένα παρακολούθησης πτήσεων και τοπικές αναφορές επιβεβαίωσαν την επιχείρηση.
Παρά τις επίσημες διαψεύσεις, στοιχεία υποδηλώνουν ότι η αμερικανική βάση στον κόλπο της Σούδας στην Κρήτη χρησίμευσε ως ορμητήριο για αμερικανικά αεροσκάφη ανεφοδιασμού που υποστήριζαν τις επιδρομές μεγάλου βεληνεκούς του Ισραήλ. Αναφέρεται επίσης ότι αναπτύχθηκαν ελληνικά πυραύλα Patriot για την προστασία της βάσης.
Αυτή η ήσυχη, αξιόπιστη υποστήριξη σε μια στιγμή υπαρξιακής κρίσης έφερε την Αθήνα και τη Λευκωσία στον εσωτερικό κύκλο αμυντικού σχεδιασμού του Ισραήλ. Σηματοδότησε μια μετατόπιση από τους δεσμούς που βασίζονται σε συμφέροντα σε μια στρατηγική εταιρική σχέση που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και την αναγκαιότητα.
Το Ινδο-Μεσογειακό Χείλος: Το εγχειρίδιο περικύκλωσης της Ουάσινγκτον
Αυτό που μετατρέπει το Τόξο από ένα περιφερειακό σχέδιο σε μια παγκόσμια γραμμή σχίσματος είναι ο κεντρικός του ρόλος στον Ινδο-Μεσογειακό διάδρομο της Ουάσινγκτον - μια θαλάσσια διαδρομή σχεδιασμένη να παρακάμπτει την κινεζική επιρροή σε όλο τον Ινδικό Ωκεανό, την Ερυθρά Θάλασσα και τη Μεσόγειο.
Αυτός είναι ο σκελετός υποδομής μιας μεγάλης στρατηγικής περιορισμού: μιας που συγκλίνει με τον διάδρομο I2U2 (Ινδία, Ισραήλ, ΗΑΕ, ΗΠΑ) και τον διάδρομο Ινδίας-ΗΑΕ-Σαουδικής Αραβίας-Ιορδανίας-Ισραήλ - μια αλυσίδα εφοδιασμού στην οποία το Τελ Αβίβ έχει βασιστεί περισσότερο από τότε που οι ένοπλες δυνάμεις της Υεμένης με έδρα τη Σαναά διέκοψαν την ισραηλινή ναυτιλία στην Ερυθρά Θάλασσα.
Η Ινδία, αντιμετωπίζοντας αυξημένη ευθυγράμμιση μεταξύ Πακιστάν και Τουρκίας , βλέπει το Τόξο ως στρατηγικό αντίβαρο.
Η επίσκεψη του Ινδού πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της ισραηλινής επιχείρησης «Rising Lion» ήταν ένα υπολογισμένο πολιτικό μήνυμα προς την Άγκυρα. Η αναδυόμενη ευθυγράμμιση θυμίζει μια αναβίωση του παλιού «Χρυσού Δρόμου» που συνδέει την Ινδία με την Ευρώπη - που τώρα αποτελεί αντίβαρο στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού της Κίνας.
Κοινά φόρουμ όπως το Επιχειρηματικό Συμβούλιο Ινδίας-Ελλάδας-Κύπρου και η επέκταση της στρατιωτικοβιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ Ινδίας και Ισραήλ αποτελούν επίσης αξιοσημείωτες εξελίξεις.
Το Πεκίνο θεωρεί το Τόξο ως λανθάνουσα απειλή για την Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI). Η κρατική κινεζική COSCO ελέγχει ήδη το 67% του λιμανιού του Πειραιά, ενός βασικού κόμβου στην ευρωπαϊκή αλυσίδα logistics. Υπό την κινεζική διαχείριση, το λιμάνι έχει γίνει ένα από τα πιο πολυσύχναστα στην Ευρώπη.
Ωστόσο, η Ελλάδα, ενώ είναι οικονομικός εταίρος της Κίνας, αποτελεί επίσης προωθημένη βάση της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, διεξάγοντας κοινές ασκήσεις με το Ισραήλ και φιλοξενώντας μόνιμη ναυτική παρουσία των ΗΠΑ. Αυτή η δυαδικότητα θέτει την Αθήνα στο επίκεντρο της διαμάχης μεταξύ Ατλαντισμού και πολυπολικότητας.
Ρήγματα και ευθραυστότητες
Παρά τις φιλοδοξίες του, το Μεσογειακό Τόξο δεν είναι χωρίς ρωγμές. Τον Μάρτιο του 2025, το έργο της Διασύνδεσης της Μεγάλης Θάλασσας ανεστάλη αφού η Ελλάδα πάγωσε τις πληρωμές προς τον Γάλλο προμηθευτή καλωδίων. Ιταλικά πλοία που διεξήγαγαν έρευνες στον βυθό στη Κάσο αποσύρθηκαν.
Ακόμη και η Κύπρος έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Το Υπουργείο Οικονομικών της δήλωσε ότι ανεξάρτητες μελέτες έχουν χαρακτηρίσει το έργο του καλωδίου ως οικονομικά μη βιώσιμο υπό τις τρέχουσες συνθήκες. Η ανακοίνωση πυροδότησε εικασίες σχετικά με την ικανότητα - ή την προθυμία - της Λευκωσίας να χρηματοδοτήσει την επιχείρηση.
Μια συνεχιζόμενη έρευνα της ΕΕ για διαφθορά στα αρχικά στάδια του έργου έχει μόνο επιδεινώσει την ένταση.
Ωστόσο, η πιο έντονη απειλή προέρχεται από την Τουρκία. Η Άγκυρα έχει καταστήσει σαφές ότι οποιαδήποτε περιφερειακή ενεργειακή πρωτοβουλία που την παρακάμπτει είναι απαράδεκτη. Έχει αναπτύξει ναυτικά μέσα, έχει απειλήσει με μέτρα επιβολής και συνεχίζει να αμφισβητεί τα θαλάσσια σύνορα με σκληρή ισχύ.
Το Μεσογειακό Τόξο δεν είναι παράπλευρο θέαμα. Έχει γίνει ένα από τα πιο έντονα σημεία πίεσης στην παγκόσμια τάξη που διαμορφώνεται τώρα. Αυτό που ξεκίνησε ως μια περιφερειακή συμφωνία γύρω από τις ενεργειακές ροές είναι πλέον μια σκληρή περίμετρος στην εκστρατεία της Ουάσιγκτον να υπερκεράσει τους αντιπάλους της στην Ανατολική και Δυτική Ασία.
Σε αυτά τα νερά, οι διαχωριστικές γραμμές του 21ου αιώνα τίθενται, δεν αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Και το αν αυτός ο άξονας που υποστηρίζεται από τη Δύση θα αντέξει ή θα καταρρεύσει υπό το βάρος των εσωτερικών εντάσεων και της εξωτερικής αντίστασης θα διαμορφώσει το επόμενο κεφάλαιο της παγκόσμιας τάξης.