Όταν ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι έγραψε τη «Μεγάλη Σκακιέρα» στα τέλη της δεκαετίας του ’90, πολλοί τον αντιμετώπισαν ως έναν “παλαιό ψυχροπολεμικό γεράκι” που δεν μπορούσε να δει τη νέα πραγματικότητα της μετασοβιετικής Ευρώπης. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, οι προβλέψεις του επιστρέφουν με εκκωφαντική ακρίβεια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η αναβίωση της ρωσικής αυτοκρατορικής συνείδησης, ο γεωπολιτικός αναπροσανατολισμός της Ευρώπης και η ανάδειξη της Πολωνίας ως βασικού στρατηγικού πυλώνα της Δύσης αποτυπώνουν ένα μοτίβο που ο Μπρεζίνσκι είχε διακρίνει πολύ πριν γίνει αντιληπτό από τους περισσότερους Ευρωπαίους αναλυτές.
Κεντρικό αξίωμά του ήταν ότι η Ρωσία, ακόμη και μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, δεν θα μετατρεπόταν ποτέ σε μια “κανονική” ευρωπαϊκή δύναμη. Η ρωσική ηγεσία, έλεγε, θα επιδιώξει αργά ή γρήγορα την επαναφορά μιας αυτοκρατορικής επιρροής, ιδίως στην Ουκρανία, την οποία θεωρούσε “τον γεωπολιτικό άξονα χωρίς τον οποίο η Ρωσία δεν μπορεί να είναι αυτοκρατορία”. Η εισβολή του 2022 δεν ήταν για τον Μπρεζίνσκι μια εξαίρεση αλλά η φυσική εξέλιξη μιας χώρας που δεν έχει συμβιβαστεί με το μετα-σοβιετικό της μέγεθος. Οι σημερινές συγκρούσεις, η αναβίωση του εθνικιστικού αυταρχισμού στη Μόσχα και η εμμονική επιδίωξη επέκτασης του Κρεμλίνου συνιστούν επαλήθευση των πιο απαισιόδοξων προειδοποιήσεών του.
Το δεύτερο μεγάλο σημείο δικαίωσης αφορά την Πολωνία. Ο Μπρεζίνσκι έβλεπε τη Βαρσοβία ως το πραγματικό προπύργιο της Δύσης απέναντι στη Ρωσία. Όχι τη Γερμανία, ούτε τη Γαλλία. Η Πολωνία, λόγω γεωγραφίας, ιστορίας και στρατηγικής κουλτούρας, ήταν για εκείνον ο φυσικός ηγέτης της Ανατολικής Ευρώπης και το κράτος πάνω στο οποίο θα βασιζόταν η αποτροπή μιας αναθεωρητικής Ρωσίας. Σήμερα, η Πολωνία αποτελεί τον κύριο κόμβο ανεφοδιασμού της Ουκρανίας, τον ισχυρότερο στρατό της ευρωπαϊκής ηπείρου και το σημείο αναφοράς του νέου ΝΑΤΟϊκού άξονα από τη Βαλτική μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Η μετατόπιση του ευρωπαϊκού κέντρου βάρους προς την Ανατολή είναι ακριβώς αυτό που είχε προεικονίσει.
Κι όμως, μέσα σε αυτή τη στρατηγική ακρίβεια, υπάρχει μια κρίσιμη εξαίρεση: η Τουρκία. Ο Μπρεζίνσκι θεωρούσε ότι η Άγκυρα θα παρέμενε ένα σταθερό δυτικό ανάχωμα, μια γέφυρα της Δύσης προς τον μουσουλμανικό κόσμο και ταυτόχρονα βασικός παράγοντας ενεργειακής ασφάλειας στην περιοχή του Καυκάσου και της Μέσης Ανατολής. Πίστευε ότι η Τουρκία θα λειτουργήσει ως αντίβαρο στη Ρωσία και ως κρίσιμο στρατηγικό “κομμάτι” της αμερικανικής ευρασιατικής πολιτικής.
Η πραγματικότητα εξελίχθηκε ακριβώς αντίθετα. Η Τουρκία του Ερντογάν απομακρύνθηκε από τη Δύση, ανέπτυξε συστηματική συνεργασία με τη Μόσχα, παραβιάζει τις κυρώσεις, εξαρτάται ενεργειακά από τη Ρωσία και ταυτόχρονα διεκδικεί ρόλο πολιτικού προστάτη ισλαμιστικών οργανώσεων όπως η Χαμάς. Στη Συρία, στη Λιβύη και στην Ανατολική Μεσόγειο λειτουργεί ως αποσταθεροποιητικός παράγοντας, όχι ως πυλώνας ασφάλειας. Η Άγκυρα δεν υποστηρίζει τη δυτική ευρασιατική στρατηγική· επιδιώκει μια δική της νεοοθωμανική ατζέντα, συχνά πιο κοντά στη Ρωσία και το Ιράν παρά στις ΗΠΑ και την ΕΕ. Σε αυτό το σημείο —και μόνο σε αυτό— ο Μπρεζίνσκι δεν δικαιώθηκε.
Αλλά το κενό που άφησε η Τουρκία δεν έμεινε κενό. Το έχει καλύψει σταδιακά ένας άλλος άξονας: Ελλάδα και Ισραήλ. Από την ενέργεια μέχρι την άμυνα, από τη σταθερότητα στη Μεσόγειο μέχρι τη νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας, οι δύο χώρες εξελίσσονται στον αξιόπιστο πόλο που η Ουάσιγκτον αναζητούσε κάποτε στην Άγκυρα. Η Ελλάδα με τις νέες LNG υποδομές, τις αμερικανικές βάσεις και τον ρόλο της ως κόμβος προς την κεντρική Ευρώπη, και το Ισραήλ με την τεχνολογική και στρατιωτική του υπεροχή, συγκροτούν τη νέα σταθερή δυτική αγκύρωση της περιοχής.
Κοιτώντας σήμερα τη γεωπολιτική σκακιέρα, ο Μπρεζίνσκι μοιάζει να είχε προβλέψει τα πάντα: τη Ρωσία που επιστρέφει, την Ευρώπη που μετατοπίζεται, την Πολωνία που αναβαθμίζεται. Η μοναδική αστοχία του ήταν η Τουρκία. Και εκεί, η ιστορία έβαλε μια απρόσμενη αντικατάσταση: έναν άξονα Ελλάδας–Ισραήλ που λειτουργεί πλέον ως ο πραγματικός πυλώνας της Δύσης στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο — και ως η σταθερή βάση πάνω στην οποία χτίζεται η νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της περιοχής.
ΠΗΓΗ: tomanifesto.gr