Το πρόγραμμα εξωτερικής βοήθειας της Τουρκίας, το οποίο εδώ και καιρό διαφημιζόταν ως σύμβολο ανθρωπιστικής προσφοράς και αλληλεγγύης προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, στρέφεται ολοένα και περισσότερο στοχευμένα εν μέσω ισχυρισμών ότι μεγάλο μέρος της οικονομικής της βοήθειας διαμορφώνεται από τη διαφθορά, την πολιτική πατρωνία και τις γεωπολιτικές διαπραγματεύσεις και όχι από γνήσιους αναπτυξιακούς στόχους.
Η Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων του Τουρκικού Κοινοβουλίου στις 16 Οκτωβρίου 2025 αποκάλυψε ένα διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των επίσημων εξηγήσεων της κυβέρνησης για τα πακέτα βοήθειας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων και των υποκείμενων πολιτικών και στρατιωτικών συμφερόντων που φαίνεται να εξυπηρετούν.
Η επιτροπή συγκλήθηκε για να συζητήσει πρόσφατες συμφωνίες βοήθειας, συμπεριλαμβανομένης της διαγραφής χρέους προς το Κιργιστάν και μιας ανανεωμένης επιχορήγησης 30 εκατομμυρίων δολαρίων προς τη Σομαλία. Οι αξιωματούχοι χαρακτήρισαν αυτές τις κινήσεις ως χειρονομίες καλής θέλησης και αλληλεγγύης, αλλά η συζήτηση αποκάλυψε ασυνέπειες μεταξύ της επίσημης αφήγησης και της πραγματικότητας επί τόπου.
Η γραπτή συμφωνία που υποβλήθηκε στην κοινοβουλευτική επιτροπή περιγράφει την ακύρωση χρέους ύψους 59 εκατομμυρίων δολαρίων του Κιργιστάν ως υποστήριξη «έργων που αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην προώθηση μιας πράσινης οικονομίας» και αναφέρει ότι θα συμβολίζει «αμοιβαία υποστήριξη και αλληλεγγύη» μεταξύ των δύο εθνών.
Ωστόσο, η Υφυπουργός Εξωτερικών, Ayşe Berris Ekinci, ανέφερε στην επιτροπή μια διαφορετική ιστορία. Στις προφορικές της παρατηρήσεις, τόνισε ότι το Κιργιστάν ήταν η πρώτη χώρα όπου «πραγματοποιήθηκε η μεταφορά σχολείων που συνδέονται με το κίνημα Gülen [μια ομάδα που ασκεί κριτική στον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν] στο κρατικά χρηματοδοτούμενο τουρκικό Ίδρυμα Maarif». Χαρακτήρισε την ελάφρυνση του χρέους ως μέρος μιας ευρύτερης συνεργασίας για τη μεταφορά σχολείων, η οποία φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με την περιβαλλοντική λογική που ορίζεται στη γραπτή συμφωνία.
Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διπλωματικές πηγές αναφέρουν ότι οι τουρκικές πρεσβείες και προξενεία παρακολουθούν συστηματικά τους επικριτές του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο εξωτερικό, συντάσσοντας αναφορές που ξεχωρίζουν άτομα και ιδρύματα που συνδέονται με την ομάδα Γκιουλέν, η οποία αντιτίθεται στην κυβέρνηση, και τα αντιμετωπίζουν σαν να ήταν μέρος τρομοκρατικού δικτύου. Η Άγκυρα συχνά θεωρεί την απασχόληση σε σχολείο εμπνευσμένο από τον Γκιουλέν ή τις συνεισφορές σε συνδεδεμένες μη κυβερνητικές οργανώσεις ως απόδειξη εγκληματικής δραστηριότητας.
Μια υπόθεση υψηλού προφίλ αφορούσε τον εκπαιδευτικό Orhan İnandı, ο οποίος έζησε στο Κιργιστάν για σχεδόν 30 χρόνια. Συνελήφθη στο Μπισκέκ στις 31 Μαΐου 2021 και αργότερα εμφανίστηκε υπό τουρκική κράτηση σε αυτό που ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων χαρακτήρισαν παράνομη παράδοση από την υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας. Ο İnandı συνελήφθη στις 12 Ιουλίου 2021 και το 2023 καταδικάστηκε σε 21 χρόνια φυλάκισης με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση.
Είναι πλέον σαφές ότι η απαγωγή του Ινάντι ήταν επίσης αποτέλεσμα του είδους της συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Κιργιστάν που περιέγραψε ο Υφυπουργός Εκιντζί.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν σε μεγάλο βαθμό απορρίψει τα αιτήματα έκδοσης μελών του κινήματος Γκιουλέν από την Τουρκία, δηλώνοντας ότι δεν χαρακτηρίζουν την ομάδα ως τρομοκρατική οργάνωση και αμφισβητώντας την αξιοπιστία των στοιχείων της Άγκυρας. Ωστόσο, διπλωμάτες και αναλυτές λένε ότι η κατάσταση είναι διαφορετική σε περιοχές της Αφρικής και της Κεντρικής Ασίας, όπου η Τουρκία έχει χρησιμοποιήσει υποσχέσεις για βοήθεια, επενδύσεις ή δωροδοκίες για να πείσει τις τοπικές αρχές να συνεργαστούν στην εκστρατεία της κατά του κινήματος.
Αυτή η στρατηγική αποκαλύφθηκε σε μια συνέντευξη του 2022 με τον Ali Burak Darıcılı, πρώην πράκτορα της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Τουρκίας (MİT), ο οποίος τώρα δραστηριοποιείται ως προπαγανδιστής της MİT σε τηλεοπτικά προγράμματα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μιλώντας σε ένα δημοφιλές κανάλι στο YouTube στις 15 Μαΐου 2022, ο Darıcılı συζήτησε την απαγωγή μελών του κινήματος Gülen, λέγοντας ότι τα λεγόμενα αποτυχημένα κράτη είναι ευάλωτα σε μυστικά μέτρα επειδή δεν έχουν ισχυρούς θεσμούς. «Μπορείς να τα αντιμετωπίσεις με δωροδοκίες», είπε, προσθέτοντας ότι τέτοιες τακτικές δεν είναι εφικτές σε χώρες όπως η Γερμανία. Προειδοποίησε ότι η χρήση τοπικών συνεργατών είναι συνηθισμένη στην Αφρική και την Ασία και ότι οι μυστικές επιχειρήσεις ενέχουν τον κίνδυνο δίωξης βάσει του διεθνούς δικαίου εάν συλληφθούν πράκτορες. Κατέληξε με μια ξεκάθαρη προειδοποίηση ότι το να γνωρίζεις ποιον να δωροδοκήσεις είναι ζωτικής σημασίας.
Επιπλέον, έγγραφα που εξέτασαν τα τοπικά μέσα ενημέρωσης δείχνουν ότι το Κιργιστάν αγόρασε ταυτόχρονα τουρκικό στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας άνω των 33 εκατομμυρίων δολαρίων, συμπεριλαμβανομένων drones Bayraktar TB2 και τεθωρακισμένων οχημάτων. Οι παρατηρητές λένε ότι ο χρόνος της ελάφρυνσης του χρέους και των αγορών άμυνας υποδηλώνει μια ευρύτερη στρατηγική quid pro quo που επιτρέπει στην Άγκυρα να εμβαθύνει την περιφερειακή της παρουσία μέσω ενός συνδυασμού βοήθειας, πωλήσεων όπλων και ιδεολογικής επιρροής. Τα drones TB2 παράγονται από την Baykar, μια εταιρεία αμυντικών εταιρειών που ανήκει στον γαμπρό του Ερντογάν.
Η ίδια συνεδρίαση της επιτροπής επιβεβαίωσε επίσης τη συνεχιζόμενη δημοσιονομική στήριξη της Τουρκίας προς τη Σομαλία. Ο Ekinci δήλωσε ότι μια συμφωνία άμεσης επιχορήγησης που υπογράφηκε τον Ιανουάριο του 2023 παρείχε στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Σομαλίας 30 εκατομμύρια δολάρια σε μετρητά για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων, συμπεριλαμβανομένων των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων και των στρατιωτών, καθώς και των εξόδων γραφείου του Σομαλού προέδρου και του πρωθυπουργού. Επισήμως, τα χρήματα προορίζονται να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση των εύθραυστων δημόσιων θεσμών της Σομαλίας.
Οι βουλευτές της αντιπολίτευσης αμφισβήτησαν το κατά πόσον τα χρήματα των Τούρκων φορολογουμένων χρησιμοποιούνταν με διαφάνεια. Επικαλέστηκαν ισχυρισμούς από σομαλικές και τουρκικές πηγές ότι μέρος της οικονομικής βοήθειας διοχετεύτηκε για την αποπληρωμή χρεών που οφείλονται σε εταιρείες κοντά στον Ερντογάν. Ορισμένες από αυτές τις εταιρείες έχουν μακροχρόνια συμβόλαια στο Μογκαντίσου για λιμενικές λειτουργίες, διαχείριση αεροδρομίων και κατασκευαστικά έργα. «Η βοήθεια της Τουρκίας προς τη Σομαλία εξυπηρετεί ολοένα και περισσότερο τα επιχειρηματικά συμφέροντα λίγων πολιτικά συνδεδεμένων εταιρειών», δήλωσε ένα μέλος της αντιπολίτευσης, ζητώντας ανεξάρτητο έλεγχο όλων των μεταφορών βοήθειας.
Η Τουρκία διατηρεί σημαντική στρατιωτική παρουσία στη Σομαλία από το 2017, λειτουργώντας τη μεγαλύτερη υπερπόντια βάση της στην πρωτεύουσα. Η βάση εκπαιδεύει χιλιάδες Σομαλούς στρατιώτες κάθε χρόνο και θεωρείται ευρέως ως πυλώνας της ευρύτερης στρατηγικής της Άγκυρας για την εξασφάλιση επιρροής κατά μήκος του Κέρατος της Αφρικής. Οι αναλυτές λένε ότι η σταθερή ροή δημοσιονομικής βοήθειας, σε συνδυασμό με την αμυντική εκπαίδευση και τις συμβάσεις υποδομών, έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο εξάρτησης που επεκτείνει την εμβέλεια της Τουρκίας πέρα από την απλή διπλωματία.
Πηγή: nordicmonitor.com