Με τη σκιά της πρόσφατης δικαστικής απόφασης να βαραίνει το μέλλον της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης ετοιμάζεται να μεταβεί στο Κάιρο την Τετάρτη.
Πρόκειται για μια αποστολή που δεν περιορίζεται σε τυπικές εθιμοτυπίες. Αποτελεί την κορύφωση ενός λεπτού διπλωματικού παιχνιδιού, όπου η ιστορική αποστολή της Μονής τέμνεται με τις ευαίσθητες ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στο παρασκήνιο τα στελέχη των υπουργείων Εξωτερικών, Παιδείας και Πολιτισμού έχουν ήδη χαράξει γραμμές άμυνας και σενάρια διαπραγμάτευσης. Μελετούν προσεκτικά το πλέγμα των προηγούμενων κύκλων συνομιλιών καθώς και όσα συζητήθηκαν και συμφωνήθηκαν σε ανώτατο επίπεδο στη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι μόλις πριν λίγες εβδομάδες. Στην ατμόσφαιρα αυτών των διαπραγματεύσεων διαφαίνεται η πρόθεση της Αθήνας να κινηθεί με αποφασιστικότητα αλλά και με ευαισθησία απέναντι στον ιστορικό ρόλο της Μονής.
Ο στόχος δεν είναι εύκολος. Πρέπει να διασφαλιστεί η θεσμική προστασία και το απαραβίαστο της μοναστικής κοινότητας χωρίς να προκληθεί ρήξη με το Κάιρο που θεωρεί τη Χερσόνησο του Σινά εθνικό σύμβολο και στρατηγικό προπύργιο. Η ελληνική αποστολή θα επιδιώξει όχι απλώς να επιβεβαιώσει την πρόσφατη συμφωνία που προέκυψε από την επίσκεψη του Σίσι στην Αθήνα αλλά και να αποτρέψει κάθε διολίσθηση του θέματος σε επικίνδυνη ζώνη.
Η προσοχή εστιάζεται στον ίδιο τον πυρήνα της Μονής εντός και γύρω από τα τείχη της. Πρόκειται για έναν χώρο που δεν είναι απλώς ακίνητη περιουσία αλλά η ζώσα μαρτυρία 15 αιώνων πίστης και ελληνικής παρουσίας στο Σινά. Η Αθήνα με πλήρη συναίσθηση της πνευματικής και γεωπολιτικής σημασίας της Μονής προσέρχεται στις συνομιλίες έτοιμη να υπερασπιστεί έναν φάρο της Ορθοδοξίας και της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς απέναντι σε κάθε πρόκληση.
Το παρασκήνιο της απόφασης
Πίσω από το νομικό σκεπτικό της απόφασης που προκάλεσε ντόμινο αντιδράσεων κρύβεται μια μακρά ιστορία και ένα έντονο παρασκήνιο. Η νομική διαμάχη άρχισε το 2012 με αγωγές αξιωματούχων που υποστήριζαν ότι η Μονή δεν διαθέτει καταγεγραμμένους τίτλους ιδιοκτησίας. Η περίοδος διακυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας έριξε λάδι στη φωτιά καθώς ορισμένοι ακραίοι κύκλοι ζητούσαν πλήρη κρατικό έλεγχο στο Σινά.
Παρά τις αλλαγές κυβερνήσεων η υπόθεση συνέχισε να «σέρνεται» στα δικαστήρια με το αιγυπτιακό κράτος να θεωρεί την απουσία τίτλων ως κενό που έπρεπε να καλυφθεί. Η ευαισθησία της περιοχής, στρατηγικά κρίσιμη για την εθνική ασφάλεια της Αιγύπτου, ενίσχυσε αυτή τη στάση.
Παράλληλα οι φήμες περί μετατροπής της Μονής σε μουσείο και μαζικά τουριστικά σχέδια γύρω από το Σινά έδωσαν διαστάσεις στο ζήτημα. Ενώ η κυβέρνηση επισήμως διαψεύδει κάθε σχέδιο δήμευσης αναλυτές σημειώνουν ότι πρόκειται για μια προσπάθεια καθιέρωσης πλήρους κρατικού ελέγχου στην περιοχή χωρίς να διακινδυνεύσει ανοικτή σύγκρουση με την Ελλάδα ή την Ορθοδοξία.
Διπλωματική λύση
Αυτό το σενάριο προτάσσει την απευθείας διαπραγμάτευση με την αιγυπτιακή ηγεσία αξιοποιώντας την υφιστάμενη φιλική σχέση που έχουν οι δύο χώρες ειδικά μετά την πρόσφατη επίσκεψη του Προέδρου Σίσι στην Αθήνα.
Η Αθήνα επιδιώκει ρητή διαβεβαίωση ότι η απόφαση του δικαστηρίου δεν θα μεταφραστεί σε αλλαγή του καθεστώτος της Μονής ή σε περιορισμό των θρησκευτικών και διοικητικών ελευθεριών της μοναστικής κοινότητας.
Πρακτικά ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών αναμένεται να απαιτήσει πολιτική εγγύηση είτε με προεδρική δήλωση είτε με τροποποιητική εγκύκλιο από την αιγυπτιακή κυβέρνηση ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη και να καθησυχαστούν οι μοναχοί.
Το βασικό πλεονέκτημα αυτού του σεναρίου είναι ότι αξιοποιεί τις άριστες ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις και σέβεται την αρχή της μη παρέμβασης στα εσωτερικά ενός άλλου κράτους αποφεύγοντας την άμεση διεθνοποίηση της υπόθεσης.
Ωστόσο απαιτείται πολιτική βούληση από την Αίγυπτο να διορθώσει την ερμηνεία της δικαστικής απόφασης κάτι που δεν είναι πάντοτε αυτονόητο όταν υπάρχουν πίσω από την υπόθεση τοπικά συμφέροντα όπως η Νομαρχία του Νότιου Σινά ή επιχειρηματικά σχέδια ανάπτυξης τουρισμού.
Διεθνής πίεση
Η δεύτερη επιλογή είναι η διεθνοποίηση της υπόθεσης αξιοποιώντας το επιχείρημα ότι η Μονή Αγίας Αικατερίνης αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 2002.
Η Ελλάδα μπορεί να καταθέσει επίσημη προσφυγή ή να ζητήσει σύγκληση της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ώστε να εκδοθεί ψήφισμα που θα καταδικάζει τυχόν περιορισμούς ή υπονόμευση της ιδιοκτησίας και της αυτονομίας της Μονής.
Παράλληλα μπορεί να κινητοποιήσει διεθνείς οργανισμούς όπως το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ή τον ΟΑΣΕ ζητώντας να δημιουργηθεί ένα διεθνές δίχτυ προστασίας γύρω από τη μοναστική κοινότητα και το ιστορικό καθεστώς της.
Αυτό το σενάριο θα έστελνε το μήνυμα ότι η Μονή Σινά δεν είναι μόνο υπόθεση Ελλάδας και Αιγύπτου αλλά οικουμενική κληρονομιά που δεν μπορεί να διακυβεύεται από μονομερείς αποφάσεις.
Το ρίσκο είναι ότι μπορεί να θεωρηθεί από την Αίγυπτο ως διπλωματική πίεση ή παρέμβαση στα εσωτερικά της προκαλώντας προσωρινή ψύχρανση στις σχέσεις.
Νομική αντίδραση
Το τρίτο σενάριο είναι η παροχή νομικής υποστήριξης στη Μονή για να προσβάλει την απόφαση στο Ανώτατο Δικαστήριο της Αιγύπτου.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη εκφράσει πρόθεση να ενισχύσει την προσπάθεια αυτή συνεργαζόμενη με διεθνείς νομικούς συμβούλους και ειδικευμένα δικηγορικά γραφεία.
Παράλληλα εξετάζεται η αξιοποίηση νομικών επιχειρημάτων που στηρίζονται σε αρχαία δικαιώματα και στην ισλαμική έννοια των βακουφίων καθώς και στην αναγνώριση της Μονής από την UNESCO ως μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η νομική οδός είναι μακρόχρονη και αβέβαιη καθώς η αιγυπτιακή δικαιοσύνη κινείται με δικούς της ρυθμούς και το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι άμεσο. Όμως στο συγκεκριμένο σενάριο κρίνεται σημαντικό για την Ελλάδα και την Εκκλησία να εξαντλήσουν όλα τα νομικά ένδικα μέσα δείχνοντας σεβασμό στο αιγυπτιακό δίκαιο και διαμηνύοντας ότι δεν θα γίνει ανεκτή η υπονόμευση της πνευματικής αυτονομίας της Μονής.
Η σημασία της Μονής Σινά για την Ελλάδα
Η Μονή Αγίας Αικατερίνης είναι πολύ περισσότερα από ένα μοναστήρι. Πολιτισμικά φυλάσσει ανεκτίμητους θησαυρούς της Ορθοδοξίας. Εκκλησιαστικά αποτελεί μοναδικό φάρο του ελληνικού μοναχισμού και σημείο αναφοράς για την Ορθόδοξη ταυτότητα. Σε γεωπολιτικό επίπεδο η παρουσία της ενώνει Ελλάδα και Αίγυπτο σε μια περιοχή που διαρκώς δοκιμάζεται από εντάσεις. Η κρίση γύρω από τη Μονή Σινά είναι και μια δοκιμασία για την ικανότητα της ελληνικής διπλωματίας να υπερασπιστεί τις ιστορικές ρίζες της Ορθοδοξίας και τον σεβασμό των θρησκευτικών ελευθεριών.