Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ενώπιον μιας από τις πιο κρίσιμες και αμφιλεγόμενες αποφάσεις της από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία: αν θα προχωρήσει στη χρήση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση της στήριξης προς το Κίεβο. Σύμφωνα με το CNN, το πρωτοφανές αυτό σχέδιο έχει πυροδοτήσει έντονες αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της ΕΕ, με το Βέλγιο να εκφράζει τις ισχυρότερες αντιρρήσεις, καθώς στο έδαφός του βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των δεσμευμένων ρωσικών κεφαλαίων.
Στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ που πραγματοποιείται σήμερα, Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου, οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να αποφασίσουν αν θα προχωρήσουν στην αξιοποίηση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, παρά τις νομικές και πολιτικές ενστάσεις. Οι επικριτές του σχεδίου προειδοποιούν ότι μια τέτοια κίνηση είναι νομικά αμφισβητήσιμη και ενδέχεται να προκαλέσει αντίποινα από τη Μόσχα, η οποία έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι οποιαδήποτε κατάσχεση των περιουσιακών της στοιχείων δεν θα μείνει αναπάντητη.
Οι διαφωνίες γύρω από το σχέδιο αποκαλύπτουν τις βαθιές διαιρέσεις στο εσωτερικό της ΕΕ, σε μια περίοδο που το μπλοκ βρίσκεται υπό αυξημένη πίεση και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες διατηρούν τις δικές τους φιλοδοξίες σχετικά με τη χρήση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων. Παράλληλα, η ΕΕ έχει δεσμευτεί ότι θα συνεχίσει να στηρίζει την Ουκρανία τα επόμενα δύο χρόνια με κάθε διαθέσιμο μέσο, γεγονός που σημαίνει ότι, αν η συγκεκριμένη πρόταση απορριφθεί, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να αναζητήσουν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, εν μέσω αυξανόμενης κόπωσης από τον πόλεμο και έντονης πίεσης στα δημόσια οικονομικά.
Τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας δεσμεύτηκαν το 2022 στο πλαίσιο των κυρώσεων που επέβαλε η ΕΕ για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Μέχρι σήμερα, η Ένωση χρησιμοποιούσε μόνο τους τόκους από τα περιουσιακά αυτά στοιχεία, κυρίως ομόλογα, για να χρηματοδοτεί μέρος της υποστήριξής της προς το Κίεβο. Στις αρχές Δεκεμβρίου, ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόταση για ένα βήμα παραπέρα: τη χρήση και του ίδιου του κεφαλαίου για την παροχή δανείου στην Ουκρανία.
Η λογική της πρότασης βασίζεται στο επιχείρημα ότι, λόγω των κυρώσεων, απαγορεύονται οποιεσδήποτε πληρωμές κεφαλαίου ή εσόδων προς τη ρωσική κεντρική τράπεζα και ότι τα ταμειακά υπόλοιπα που δημιουργούνται δεν μπορούν να θεωρηθούν ιδιοκτησία της. Το σχέδιο προβλέπει ότι τα κεφάλαια θα δοθούν στην Ουκρανία ως δάνειο, το οποίο θα αποπληρωθεί μόνο εφόσον η Ρωσία καταβάλει αποζημιώσεις για τον πόλεμο.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ, τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στην Ευρωζώνη ανέρχονται σε περίπου 210 δισ. ευρώ, ποσό που θεωρείται το ανώτατο όριο για ενδεχόμενο δανεισμό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει να χορηγήσει στην Ουκρανία 90 δισ. ευρώ την περίοδο 2026–2027, καλύπτοντας περίπου τα δύο τρίτα των αναγκών που έχει εκτιμήσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Το λεγόμενο «δάνειο επανορθώσεων» μπορεί να εγκριθεί με ειδική πλειοψηφία, γεγονός που το καθιστά πολιτικά εφικτό, σε αντίθεση με την εναλλακτική πρόταση κοινού δανεισμού της ΕΕ από τις αγορές, η οποία απαιτεί ομοφωνία και θα μπορούσε να μπλοκαριστεί από χώρες όπως η Ουγγαρία ή η Σλοβακία.
Ωστόσο, το Βέλγιο έχει εκφράσει έντονη αντίθεση, χαρακτηρίζοντας το σχέδιο «επικίνδυνο» και χωρίς προηγούμενο, ενώ ζητά να εξεταστεί αποκλειστικά ο δανεισμός της ΕΕ από τις αγορές. Η βελγική κυβέρνηση φοβάται ότι η Ρωσία θα θεωρήσει τη χρήση των κεφαλαίων παράνομη και ότι ενδεχόμενες νομικές ή οικονομικές συνέπειες δεν θα καλυφθούν από τις εγγυήσεις που προτείνει η Επιτροπή. Ανάλογες ανησυχίες έχουν διατυπωθεί και από άλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Τσεχία, με την Πράγα να δηλώνει ότι δεν προτίθεται να παράσχει οικονομικές εγγυήσεις.
Πέρα από τις άμεσες πολιτικές αντιδράσεις, υπάρχει και ο φόβος ότι η αξιοποίηση παγωμένων κρατικών περιουσιακών στοιχείων θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά για ξένες επενδύσεις στην Ευρώπη, καθώς χώρες όπως η Κίνα ενδέχεται να επανεξετάσουν τη στάση τους απέναντι στην ευρωπαϊκή αγορά.
Στο διεθνές επίπεδο, το σχέδιο της ΕΕ συγκρούεται με τις αμερικανικές προσεγγίσεις. Έγγραφα που διέρρευσαν τους προηγούμενους μήνες έδειχναν ότι οι ΗΠΑ εξετάζουν τη χρήση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων σε παγκόσμιο επίπεδο για επενδύσεις στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας υπό αμερικανική ηγεσία. Την ίδια στιγμή, η οικονομική στήριξη της Ουάσινγκτον προς το Κίεβο έχει μειωθεί αισθητά, καθώς η κυβέρνηση Τραμπ έχει παγώσει νέα πακέτα βοήθειας.
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει καταστήσει σαφές ότι τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια αποτελούν κρίσιμη σανίδα σωτηρίας για τη χώρα του, προειδοποιώντας ότι χωρίς ουσιαστική και συγκεκριμένη οικονομική στήριξη, η Ουκρανία δεν μπορεί να καλύψει τα τεράστια δημοσιονομικά της ελλείμματα ούτε να διατηρήσει τη βιωσιμότητα της οικονομίας της.