«Αν ο 20ός αιώνας στηρίχθηκε στο πετρέλαιο και το ατσάλι, ο 21ος κινείται με την υπολογιστική ισχύ και τα ορυκτά που τη τροφοδοτούν». Με αυτή τη φράση, ο υφυπουργός Οικονομικών Υποθέσεων των ΗΠΑ, Τζέικομπ Χέλμπεργκ, παρουσίασε τη νέα αμερικανική πρωτοβουλία Pax Silica, ένα φιλόδοξο σχέδιο για την τεχνητή νοημοσύνη και την ασφάλεια των εφοδιαστικών αλυσίδων.
Πίσω από τη ρητορική περί «εμπιστοσύνης», «ασφάλειας» και «ευημερίας», η Ουάσινγκτον χαράσσει ουσιαστικά μια νέα διαχωριστική γραμμή στην παγκόσμια οικονομία. Η Pax Silica αποτελεί μια μη δεσμευτική πολιτικοοικονομική δήλωση πρόθεσης για τη συγκρότηση ενός μπλοκ χωρών στον τομέα της AI και των κρίσιμων υποδομών της, με σαφή στόχευση τον περιορισμό της Κίνας. Στο αρχικό σχήμα συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αυστραλία και το Ισραήλ.
Σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο στόχος είναι η μείωση «υπερβολικών εξαρτήσεων» και η οικοδόμηση αξιόπιστων αλυσίδων εφοδιασμού. Στην πράξη, όμως, η πρωτοβουλία φιλοδοξεί να ελέγξει το σύνολο του οικοσυστήματος της τεχνητής νοημοσύνης: από τις σπάνιες γαίες και την ενέργεια έως τα μικροτσίπ, τα δεδομένα και τις ψηφιακές υποδομές. Αναλυτές τη χαρακτηρίζουν ως την οικονομική αρχιτεκτονική ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, ενός «οικονομικού ΝΑΤΟ» για την εποχή της AI.
Η χρήση της «εμπιστοσύνης» ως βασικής έννοιας επιτρέπει στις ΗΠΑ και στους συμμάχους τους να ορίζουν ποιος θεωρείται αξιόπιστος εταίρος και ποιος συνιστά «ρίσκο», ενσωματώνοντας έτσι τον αποκλεισμό αντιπάλων –και πρωτίστως της Κίνας– στις ίδιες τις πολιτικές και ρυθμιστικές δομές. Υπολογιστική ισχύς, μικροτσίπ, καλώδια, data centers και κρίσιμα μέταλλα μετατρέπονται σε στρατηγικά εργαλεία πίεσης.
Ιδιαίτερη σημασία αποκτά ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα. Πολυεθνικές τεχνολογίας και εξόρυξης, μέσα από επενδυτικές αποφάσεις για εργοστάσια, υποδομές και δίκτυα, διαμορφώνουν πλέον γεωπολιτικούς συσχετισμούς ισχύος, ενισχύοντας μια νέα σύμπλευση κρατών και εταιρειών. Η αγορά παύει να λειτουργεί ως ουδέτερος χώρος και μετατρέπεται σε πεδίο γεωοικονομικής αντιπαράθεσης.
Η Κίνα βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής. Ο Χέλμπεργκ δήλωσε ανοιχτά ότι η Pax Silica αποσκοπεί στον συντονισμό πολιτικών που θα περιορίσουν την επιρροή της Πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» και θα μπλοκάρουν την πρόσβαση του Πεκίνου σε κρίσιμες υποδομές και εφοδιαστικές «στενωπούς». Το Πεκίνο αντέδρασε συγκρατημένα σε διπλωματικό επίπεδο, ωστόσο κινεζικά κρατικά μέσα προειδοποίησαν ότι η αποσύνδεση από τις παγκόσμιες αλυσίδες ημιαγωγών θα αποσταθεροποιήσει τις αγορές και θα αυξήσει το κόστος διεθνώς.
Κομβικό ρόλο στο νέο σχήμα διεκδικεί το Ισραήλ, το οποίο τοποθετείται ως βασικός κόμβος στην οικονομία της τεχνητής νοημοσύνης. Το Τελ Αβίβ επιλέγει σαφή ευθυγράμμιση με την αμερικανική στρατηγική έναντι της Κίνας, ανταλλάσσοντας πολιτική πίστη με πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων της νέας τεχνολογικής τάξης. Η επιλογή αυτή συνδέεται και με τις περιφερειακές του δυσκολίες, καθώς το Ισραήλ επιχειρεί να θωρακίσει το οικονομικό του μέλλον μέσω υπερεθνικών δομών υπό αμερικανική ομπρέλα.
Για την Ουάσινγκτον, η Pax Silica σηματοδοτεί μια νέα φάση οικονομικής αντιπαράθεσης: οι κανόνες του παγκόσμιου εμπορίου επανασχεδιάζονται, η καινοτομία εντάσσεται στη λογική της ασφάλειας και η πρόσβαση σε κρίσιμες υποδομές εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη γεωπολιτική ευθυγράμμιση. Για χώρες εκτός του στενού πυρήνα –ιδίως στον Παγκόσμιο Νότο– οι επιλογές στενεύουν, καθώς η ψηφιακή οικονομία μετατρέπεται σε πεδίο αποκλεισμών και στρατηγικών πιέσεων.