Μια ερευνητική εργασία που δημοσιεύτηκε από ένα περιοδικό που συνδέεται με τον τουρκικό στρατό αναζωπύρωσε τη συζήτηση σχετικά με τον ρόλο της Άγκυρας στο ΝΑΤΟ, προειδοποιώντας ότι η χώρα φέρει βαριές ευθύνες στην πρώτη γραμμή, ενώ απολαμβάνει περιορισμένη επιρροή στη λήψη αποφάσεων της συμμαχίας.
Το άρθρο, που δημοσιεύεται στο Journal of Defence and Security Research και έχει γράψει ο Mehmet Kılıç του Πανεπιστημίου Başkent, επισημαίνει ένα παράδοξο στην καρδιά της εξελισσόμενης αμυντικής στάσης του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία περιγράφεται ως ένα απαραίτητο κράτος στο νότιο άκρο με περιουσιακά στοιχεία που κυμαίνονται από στόλους μη επανδρωμένων αεροσκαφών έως τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας, ωστόσο παραμένει δομικά στο περιθώριο όταν καθορίζεται η στρατηγική.
Το περιοδικό επιβλέπεται από το Εθνικό Πανεπιστήμιο Άμυνας της Τουρκίας, το οποίο ιδρύθηκε το 2016 μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος που οδήγησε σε μια σαρωτική εκκαθάριση φιλοΝΑΤΟϊκών αξιωματικών και στο κλείσιμο παραδοσιακών στρατιωτικών ακαδημιών. Ιδρυμένο στο πλαίσιο της αναμόρφωσης των ενόπλων δυνάμεων από τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το πανεπιστήμιο έκτοτε έχει γίνει ο μοναδικός θεματοφύλακας της εκπαίδευσης αξιωματικών, δίνοντας στις δημοσιεύσεις του ασυνήθιστο βάρος ως αντανάκλαση του τρόπου με τον οποίο το αναδιαρθρωμένο στρατιωτικό κατεστημένο βλέπει τη συμμαχία.
Η ανάλυση 29 σελίδων εξετάζει τα περιφερειακά αμυντικά σχέδια του ΝΑΤΟ για την περίοδο 2023-2025, συμπεριλαμβανομένων των αναπτύξεων «East Shield» κατά μήκος της Πολωνίας, της Ρουμανίας και της Τουρκίας, της προκεχωρημένης βάσεων στη Μαύρη Θάλασσα και της πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας Sky Shield. Σε κάθε περίπτωση, η Άγκυρα παρουσιάζεται ως κρίσιμος παράγοντας, παρέχοντας βάσεις, υλικοτεχνική υποστήριξη και επιβολή της Σύμβασης του Μοντρέ, η οποία ρυθμίζει την ναυτική πρόσβαση στα στενά που συνδέουν τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα.
Η εγχώρια αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, ιδίως τα προγράμματα οπλισμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών, χαρακτηρίζεται ως πυλώνας των επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ στο νότιο πλευρό. Τα τουρκικά αεροδρόμια και λιμάνια περιγράφονται ως στρατηγικό βάθος για αποστολές της συμμαχίας που εκτείνονται από την Ανατολική Ευρώπη έως τη Μέση Ανατολή.
Παρά τις συνεισφορές αυτές, η έκθεση επικρίνει αυτό που αποκαλεί ανισορροπία «υψηλής ευθύνης, χαμηλής επιρροής». Η εξουσία λήψης αποφάσεων, υποστηρίζει, συγκεντρώνεται μεταξύ των βασικών κρατών του ΝΑΤΟ - των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας - ενώ οι σύμμαχοι της πρώτης γραμμής όπως η Τουρκία, η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής φέρουν δυσανάλογους κινδύνους χωρίς ισοδύναμο λόγο.
Αυτή η ανισορροπία, προειδοποιεί η μελέτη, θα μπορούσε να εμβαθύνει τα εσωτερικά χάσματα της συμμαχίας σε μια εποχή που το ΝΑΤΟ επανατοποθετείται όχι απλώς ως αμυντικό σύμφωνο αλλά ως περιφερειακός παράγοντας διαμόρφωσης της τάξης.
Το άρθρο παρουσιάζει την Τουρκία ως ένα «ημι-περιφερειακό» μέλος: στρατιωτικά απαραίτητο αλλά κανονιστικά και θεσμικά περιθωριοποιημένο. Με απλά λόγια, η Άγκυρα φέρει τα βάρη της γεωγραφίας και της στρατιωτικής συμβολής, αλλά η φωνή της στη διαμόρφωση του δόγματος της συμμαχίας παραμένει σιωπηλή.
Η κριτική έρχεται καθώς το ΝΑΤΟ επιδιώκει δαπανηρές προσπάθειες εκσυγχρονισμού. Οι ηγέτες στη σύνοδο κορυφής της Χάγης το 2025 δεσμεύτηκαν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες στο 5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ένας στόχος που είναι πιθανό να επιβαρύνει τις χώρες που ήδη φέρουν βαριά επιχειρησιακά φορτία. Για την Τουρκία, με την ασταθή οικονομία της, η πίεση θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα έντονη.
Από την αναδιοργάνωσή του, ο στρατός της Τουρκίας έχει αποκτήσει διαφορετικό προφίλ εντός του ΝΑΤΟ. Κάποτε γνωστός για τον μεγάλο στρατό του, έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ασύμμετρες δυνατότητες και δυνάμεις ταχείας ανάπτυξης. Οι παρεμβάσεις του στη Συρία, τη Λιβύη και τον Νότιο Καύκασο ανέδειξαν τόσο νέες δυνατότητες όσο και προθυμία να ενεργήσει ανεξάρτητα από τους συμμάχους.
Αυτή η ανεξάρτητη πορεία έχει κατά καιρούς ταρακουνήσει τους εταίρους του ΝΑΤΟ. Η αγορά του ρωσικού συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας S-400 από την Άγκυρα το 2019 οδήγησε σε κυρώσεις των ΗΠΑ και στην απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα Joint Strike Fighter F-35. Οι διαφωνίες για τη Συρία και την ανατολική Μεσόγειο έχουν προσθέσει τριβές. Ωστόσο, η συμμαχία έχει επίσης βασιστεί στα πλεονεκτήματα της Τουρκίας, ιδίως στην ασφάλεια της Μαύρης Θάλασσας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.
Η δημοσίευση του άρθρου συνέπεσε με την επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στον Λευκό Οίκο στις 25 Σεπτεμβρίου. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ο Ερντογάν και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ συζήτησαν την άρση των κυρώσεων κατά της Τουρκίας, την επαναφορά της Άγκυρας στο πρόγραμμα F-35 και την έγκριση νέων πωλήσεων F-16. Η συνάντηση χαρακτηρίστηκε θετική, αν και δεν ανακοινώθηκαν συγκεκριμένες αποφάσεις για την αμυντική βιομηχανία. Μιλώντας σε δημοσιογράφους αργότερα, ο Τραμπ δήλωσε ότι υπάρχει κάτι που πρέπει να κάνει ο Πρόεδρος Ερντογάν για να επανενταχθεί η Τουρκία στο πρόγραμμα F-35, αλλά δεν έδωσε λεπτομέρειες. Σύμφωνα με τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, οι ειδικοί λένε ότι το αίτημα του Τραμπ θα μπορούσε να περιλαμβάνει την απαλλαγή της Άγκυρας από τους S-400 ή, όπως είχε εμφανιστεί προηγουμένως στα μέσα ενημέρωσης, την αποθήκευσή τους στην αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ στα Άδανα, καθώς και την αποχή από την αγορά πετρελαίου από τη Ρωσία. Οποιαδήποτε κίνηση για την άρση των κυρώσεων ή τις πωλήσεις μαχητικών αεροσκαφών θα απαιτούσε επίσης την έγκριση του Κογκρέσου των ΗΠΑ.
Το άρθρο του περιοδικού απηχεί μακροχρόνια τουρκικά παράπονα σχετικά με την κατανομή των βαρών και την αναγνώριση. Υποστηρίζει ότι ο τεχνολογικός μετασχηματισμός του ΝΑΤΟ, με τα βασικά μέλη να ηγούνται πρωτοβουλιών για την τεχνητή νοημοσύνη, τον κυβερνοπόλεμο και τα αυτόνομα συστήματα, κινδυνεύει να αφήσει τους περιφερειακούς συμμάχους ως εφαρμοστές και όχι ως διαμορφωτές του δόγματος.
Υπογραμμίζει επίσης ένα γεωγραφικό παράδοξο: Ενώ οι νέες αμυντικές γραμμές του ΝΑΤΟ στις χώρες της Βαλτικής και την Ανατολική Ευρώπη λαμβάνουν ισχυρή πολιτική υποστήριξη, οι ρόλοι της Τουρκίας στον Νότο και τη Μαύρη Θάλασσα αντιμετωπίζονται περισσότερο ως επιχειρησιακές αναγκαιότητες παρά ως στρατηγικές προτεραιότητες.
Το άρθρο δεν υπονοεί ότι η Τουρκία πρέπει να διακόψει τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ. Αντίθετα, τονίζει τον απαραίτητο ρόλο της Άγκυρας και παρουσιάζει την ανισορροπία ως πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί και όχι ως λόγο αποχώρησης. Ωστόσο, θέτοντας το ζήτημα με όρους «κέντρου και περιφέρειας», αναδεικνύει μια ιεραρχία εντός της συμμαχίας που η Άγκυρα βρίσκει ολοένα και πιο άβολα.
Εν τω μεταξύ, ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ηγέτης του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP), εταίρου συνασπισμού της κυβέρνησης, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η Τουρκία θα πρέπει να αλλάξει τον άξονά της σχηματίζοντας οικονομικές και στρατιωτικές συμμαχίες με τη Ρωσία και την Κίνα. Ωστόσο, ο Ερντογάν δεν απάντησε σε αυτό το αίτημα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στις ΗΠΑ, λέγοντας σε δημοσιογράφους που ρώτησαν για την πρόταση ότι δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει τις δηλώσεις του Μπαχτσελί.
Πηγή: nordicmonitor.com