Το Μοναστήρι είναι κτισμένο στις πλαγιές του Αράκυνθου, μεταξύ των Αρχαίων Πόλεων Πλευρώνας, Αλύγκιρνας και Καλυδώνας, κοντά στο χωριό του Αγίου Θωμά-Μεσολογγίου.
Η απόσταση από το Μεσολόγγι είναι 9 χιλιόμετρα, ενώ από την διασταύρωση της Εθνικής Οδού Αντιρρίου – Μεσολογγίου 4 χιλιόμετρα.Είναι Αγιορείτικου ρυθμού και άρχισε να χτίζεται το 1740 από και από τότε έγινε η πνευματική εστία της περιοχής.
Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας γράφει: «Εις τα δεξιά της Μονής και προς την είσοδον της αυλής είναι ένα πηγαδάκι παλαιόν, ίσως εκείνο εις τον οποίον ήρχοντο τα κλεφτόπουλα και έπιναν νεράκι». Αλλά και ο Μεσολογγίτης Εθνικός μας ποιητής, Κωστής Παλαμάς, όπως και άλλοι ποιητές και λογοτέχνες, ύμνησαν το ιστορικό αυτό «κάστρο» της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, που έγινε ξακουστό μετά την ανυπέρβλητη θυσία «τη νύχτα του χαλασμού», τη νύχτα της Ηρωικής Εξόδου του Μεσολογγίου.
Το Μοναστήρι κάηκε στα χρόνια της Επανάστασης από τους κατακτητές Κιουταχή και Ιμπραήμ Πασά. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1836, ανοικοδόμησε ο Αρχιμανδρίτης Ιωαννίκιος Αγγελάτος. Ο μεγάλος Σταυρός που στήθηκε από τον Δήμαρχο Μεσολογγίου Χρήστο Ευαγγελάτο, πλησίον της Ιεράς Μονής, για να τιμηθεί θυσία των Εξοδιτών.
Στο Μοναστήρι ήρθαν οι Εξοδίτες που σώθηκαν τη νύχτα του Λαζάρου προς την Κυριακή των Βαΐων, 10 Απριλίου του 1826, κουρασμένοι, διψασμένοι, πεινασμένοι. Παρά την ψυχική και σωματική ταλαιπωρία, η αντρειοσύνη και η λεβεντιά τους έμειναν αλησμόνητες, όπως άλλωστε και το όραμα της τελικής νίκης.
Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας γράφει: «Ούτω κατά τα πολυστένακτα έτη τη δουλείας ο ιερός λόφος εκείνος κατήντα το εντευκτήριον και των τριών μερίδων του έθνους των κληρικών , των αρματολών και των ραγιάδων , όπου συνηυθύμουν και ηδελφούντο και ωνειροπόλουν την ελευθερίν της πατρίδος μακράν της θέας του βάρβαρου δυνάστου … οι καταδιωκόμεμοι κλέφτες του Ζυγού κατέβαιναν απ’το βουνό στο Μοναστήρι όπου με παπά από το Μεσολόγγι ελειτουργούντο και πανηγύριζαν μαζί με τους χωριάτες της περιοχής»
Οι Εξοδίτες, σε κακή κατάσταση από τις κακουχίες και την πείνα, πήραν το δρόμο προς το Μοναστήρι του Αη Συμιού όπου είχε οριστεί ως τόπος αντάμωσης με τους Καπεταναίους του Ζυγού για να λάβουν και τη σχετική βοήθεια. Όμως, αντί βοήθειας έπεσαν σε ενέδρα από δύο χιλιάδες (2000) Τουρκαλβανούς, αφού το σχέδιό τους είχε προδοθεί. Στη μάχη αυτή, που ήταν σώμα με σώμα, σκοτώθηκαν οι περισσότεροι και όσοι γλίτωσαν τράβηξαν προς το Ζυγό με τους εχθρούς πίσω τους να τους καταδιώκουν.
Το μέρος αυτό, από την εποχή εκείνη, ονομάζεται «Χαράδρα των Ψυχών», γιατί σ΄ αυτό το σημείο γράφτηκε ο τραγικός επίλογος των Εξοδιτών. Παλαιότερα, στην τοποθεσία αυτή γινόταν αναπαράσταση της μάχης μεταξύ των Εξοδιτών και του Τουρκικού στρατού.
Ο Στασινόπουλος για τη μάχη αυτή μας γράφει: «…Φθάσαντες δε εις Άγιο Συμεών, ηύραν εν δυνατόν σώμα Αλβανών, το οποίον προσεπάθει να τους κόψη την διάβασιν αλλά δεν ηδυνήθη να εμποδίση την ορμήν των. Εκεί εφονεύθησαν ή επιάσθησαν υπέρ τους διακόσιους (200) εκ των ημετέρων, έως ότου έφθασεν εις το ήμισυ διάστημα των κορυφών του όρους…».
Στις 15 Ιανουαρίου 1998 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, με απόφασή της, ανακήρυξε τους αγωνιστές αυτούς της Εξόδου, Νεομάρτυρες. Οι Πανηγυριστές Αη Συμιώτες, το έτος 1937 επί Δημαρχίας Χρήστου Γ. Ευαγγελάτου, με δικά τους έξοδα και προσωπική εργασία στο μικρό αυτό λόφο, θέση «Χαράδρα των Ψυχών», τοποθέτησαν τεράστιο τσιμεντένιο Σταυρό στη μνήμη αυτών των Νεομαρτύρων.
Το πανηγύρι του Αη Συμιού άρχισε το έτος 1836, ήταν η χρονιά που ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του Μοναστηριού από την καταστροφική μανία του Ιμπραήμ που έγινε το 1826. Το πανηγύρι, χειμώνα και καλοκαίρι, οι Μεσολογγίτες το αγάπησαν και το ζουν έντονα κάθε χρόνο. Μόνο μια χρονιά ακυρώθηκε κατά την οποία το Μεσολόγγι πενθούσε το θάνατο του Μεσολογγίτη Πρωθυπουργού Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, το 1879.