Πολλές εταιρείες παράγουν τα προϊόντα τους στο εξωτερικό, συνήθως με στόχο να επωφεληθούν από το χαμηλότερο κόστος προσωπικού ή προκειμένου να καλλιεργήσουν μία στενότερη επαφή με τους πελάτες τους. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας σε αγορές του εξωτερικού, οι οποίες με τη σειρά τους απολαμβάνουν αύξηση στις τοπικές πωλήσεις.
Μία από αυτές τις εταιρείες είναι και η Volkswagen (VW). Δύο χρόνια πριν, η γερμανική εταιρεία γιόρτασε την 70ή επέτειο απ' όταν έγινε «βραζιλιάνικη» – η εταιρεία ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στη Βραζιλία το 1953, όταν και είχε ανοίξει μία αποθήκη στο Σάο Πάολο. Λίγο αργότερα άνοιξε και το εργοστάσιο Anchieta, το οποίο ήταν το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής της VW εκτός Γερμανίας.
Προσφάτως η VW ανακοίνωσε πως θα επεκτείνει ακόμα περισσότερο την παρουσία της στη χώρα της Νότιας Αμερικής, επεκτείνοντας τα τέσσερα εργοστάσια που διαθέτει εκεί. Το ανανεωμένο πλάνο προβλέπει επενδύσεις ύψους έως και 16 δισεκατομμυρίων ρεάλ, δηλαδή περίπου 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Μία κερδοφόρα επένδυση
Η επένδυση της VW στη Βραζιλία απέδιδε εξαρχής κέρδη. Η εταιρεία δεν επένδυσε μόνο στα αυτοκίνητα, αλλά και στις αγελάδες, συγκεκριμένα στα μοσχάρια, κατασκευάζοντας και τη Fazenda Volkswagen (Φάρμα Volkswagen) περίπου 2.200 χιλιόμετρα μακριά από τα κεντρικά της VW στο Σάο Πάολο.
Ο Κρίστοφερ Κόπερ, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Μπίλεφελντ που έχει μελετήσει την ιστορία της VW do Brasil, εξηγεί πως όσα συνέβησαν σε εκείνον τον χώρο ήταν αυτά που ξεκίνησαν να αμαυρώνουν την εικόνα της VW στη Βραζιλία. Όπως λέει ο ειδικός στην DW, «η VW δέχθηκε ερωτήσεις σχετικά με τη μεταχείριση των εργαζομένων στη Fazenda Volkswagen τη δεκαετία του 1980».
Το 2016 η VW ανέθεσε στον Κόπερ να συντάξει μία έκθεση για τις δραστηριότητες της VW do Brasil κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας στη χώρα, η οποία ξεκίνησε με το πραξικόπημα του 1964 και διήρκησε περίπου 21 χρόνια.
Επιλεκτική μεταχείριση των εργαζομένων
Η VW λοιπόν είχε προσλάβει τον Ελβετό αγροτικό οικονομολόγο Φρίντριχ-Γκέοργκ Μπρούγκερ το 1974, προκειμένου να σχεδιάσει τη φάρμα. Στην υλοποίηση του εγχειρήματος συμμετείχαν τόσο εργαζόμενοι της VW όσο και άλλοι εργάτες με ειδικές συμβάσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, ένα ρεπορτάζ που προβλήθηκε στη γερμανική δημόσια τηλεόραση αποκάλυψε πως, με στόχο την ολοκλήρωση των σχεδίων του, ο Μπρούγκερ ήταν αδίστακτος.
Οι εργαζόμενοι της VW απολάμβαναν πάντα τη δέουσα μεταχείριση. «Είχαν τα δικά τους σπίτια, τα δικά τους σχολεία, μία ιατρική κλινική», λέει ο Κόπερ. «Αυτό όμως δεν ίσχυε για όσους είχαν προσληφθεί από υπεργολάβους. Αυτοί δούλευαν υπό συνθήκες που θύμιζαν περισσότερο δουλεία επί πληρωμή». Οι διευθυντές ισχυρίζονταν πάντα πως δεν ήταν εκείνοι υπεύθυνοι για τη μεταχείριση όσων είχαν προσληφθεί από υπεργολάβους.
Το σκοτεινό μυστικό της VW
Οι εργασίες στη φάρμα γίνονταν μακριά από τα αστικά κέντρα και επομένως μακριά και από τα φώτα της δημοσιότητας. Γι' αυτό και το γεγονός ότι το εγχείρημα τελικά απέτυχε παταγωδώς δεν απασχόλησε ποτέ ιδιαιτέρως τον Τύπο, αλλά ούτε και την κοινή γνώμη.
Αυτό που προκάλεσε όμως σοκ στον Κόπερ, περισσότερο ακόμα και από τις συνθήκες που υπήρχαν στη Fazenda, ήταν το πώς τα πήγαινε η εταιρεία με τη χούντα στη Βραζιλία. Όπως διαπίστωσε ο ιστορικός, «η VW συνεργαζόταν στενά με τον μηχανισμό ασφαλείας της δικτατορίας». Και αυτό δεν αφορούσε τη Fazenda, αλλά «το κεντρικό εργοστάσιο της VW στο Σάο Πάολο, καθώς και άλλες εγκαταστάσεις της εταιρείας».
Ο Κόπερ συνειδητοποίησε πως οι συνθήκες στη φάρμα ήταν μονάχα η κορυφή του παγόβουνου. Η ασφάλεια στα εργοστάσια της εταιρείας, για παράδειγμα, συνεργαζόταν στενά και με τη χούντα. Οι εργαζόμενοι της VW ανέχονταν τις συλλήψεις και τις βιαιοπραγίες της στρατιωτικής αστυνομίας – βοηθώντας την κιόλας ενίοτε.
«Στην αλληλογραφία με το διοικητικό συμβούλιο στο Βόλφσμπουργκ (σ.σ. όπου βρίσκονται τα κεντρικά της VW στη Γερμανία) τεκμηριώνεται πως υπήρχε πλήρης αποδοχή της στρατιωτικής δικτατορίας μέχρι το 1979», λέει ο Κόπερ.
Η υιοθέτηση μίας τέτοιας στάσης θα ήταν σκάνδαλο για οποιαδήποτε εταιρεία – πολλώ δε μάλλον για τη VW, εάν λάβει κανείς υπόψιν το ξεκίνημα της εταιρείας την περίοδο της δικτατορίας του Χίτλερ. Η VW ιδρύθηκε στη ναζιστική Γερμανία από ναζιστικές οργανώσεις και επωφελούνταν συστηματικά από την καταναγκαστική εργασία και την εκμετάλλευση και κακομεταχείριση χιλιάδων ανθρώπων.
Οι σκελετοί στην ντουλάπα των διευθυντών της VW
Όπως προσθέτει ο Κόπερ, πολλά από τα διευθυντικά στελέχη της VW κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 «είχαν διατελέσει στρατιωτικοί αξιωματούχοι και μέλη του ναζιστικού κόμματος» σε νεότερη ηλικία.
Αυτό όμως δεν ισχύει για τον Βόλφγκανγκ Ζάουερ, ο οποίος διοικούσε το παράρτημα της εταιρείας στη Βραζιλία από το 1971 έως το 1984. Σύμφωνα με τον ιστορικό, ο Ζάουερ δεν είχε ιδιαίτερη σύνδεση με τη ναζιστική στρατιωτική παράδοση της Γερμανίας, αλλά με «την παράδοση της Βραζιλίας στον αυταρχικό πατερναλισμό: μπορείς να δώσεις κοινωνικά προνόμια στους εργαζομένους, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως θα αποδεχτείς κιόλας τη λειτουργία ανεξάρτητων εργατικών συμβουλίων».
Εντωμεταξύ οι έρευνες και η επανεκτίμηση των όσων έκανε η VW στη Βραζιλία κατά τη διάρκεια της χούντας συνεχίζεται. Η γερμανική εταιρεία καλείται επίσης να αντιμετωπίσει έναν ολοένα μεγαλύτερο αριθμό μηνύσεων για αποζημιώσεις και παραδοχή του ένοχου παρελθόντος της. Μόνο όταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, θα μπορέσει η VW να κλείσει οριστικά το συγκεκριμένο κεφάλαιο της ιστορίας της.