Στη δυτική Βαλτική αξιωματικός της ακτοφυλακής επικοινωνεί μέσω ασυρμάτου με κοντινό πετρελαιοφόρο πλοίο που έχει υποστεί κυρώσεις.
«Σουηδική ακτοφυλακή καλεί... Συμφωνείτε να απαντήσετε σε μερικές ερωτήσεις; Όβερ».
Μέσα από έντονο στατικό θόρυβο, ακούγονται με δυσκολία οι απαντήσεις ενός μέλους του πληρώματος, το οποίο σταδιακά απαριθμεί τα στοιχεία της ασφάλειας του πλοίου, τη σημαία του και τον τελευταίο λιμένα προσέγγισης - Σουέζ, Αίγυπτος.
«Νομίζω ότι αυτό το πλοίο θα πάει στη Ρωσία για να πάρει πετρέλαιο», λέει στο BBC ο Σουηδός ερευνητής Jonatan Tholin.
Ο σκιώδης στόλος της Ρωσίας
Αυτή είναι η πρώτη γραμμή της δύσκολης αντιπαράθεσης της Ευρώπης με τον λεγόμενο «σκιώδη στόλο» της Ρωσίας, ένας όρος που συνήθως αναφέρεται σε εκατοντάδες πετρελαιοφόρα που χρησιμοποιούνται για να παρακάμψουν το ανώτατο όριο τιμών στις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου.
Αφού το Κρεμλίνο ξεκίνησε την πλήρη εισβολή του στην Ουκρανία, πολλές δυτικές χώρες επέβαλαν κυρώσεις στη ρωσική ενέργεια, τις οποίες η Μόσχα κατηγορείται ότι παρακάμπτει μεταφέροντας πετρέλαιο με παλιά πετρελαιοφόρα, συχνά με ασαφή ιδιοκτησία ή ασφάλιση.
Ορισμένα πλοία του «σκιώδη» στόλου είναι ακόμη και ύποπτα για υποβρύχια σαμποτάζ, παράνομες εκτοξεύσεις drones ή «παραποίηση» των δεδομένων θέσης τους.
Στα ανοιχτά, όπου η ελευθερία της ναυσιπλοΐας αποτελεί χρυσό κανόνα, η ικανότητα και η διάθεση των παράκτιων χωρών να παρέμβουν είναι περιορισμένη, παρόλο που ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουν αυξάνεται.
Το BBC ισχυρίζεται ότι ένα αυξανόμενο δίκτυο «σκιωδών» πλοίων πλέει χωρίς έγκυρη εθνική σημαία, γεγονός που μπορεί να καταστήσει τα σκάφη χωρίς πατρίδα και χωρίς κατάλληλη ασφάλιση.
«Πλωτά σαράβαλα»
Αυτή είναι μια ανησυχητική τάση, δεδομένου ότι πολλά από αυτά είναι πρακτικά «πλωτά σαράβαλα», λέει η ανώτερη αναλύτρια ναυτιλιακών πληροφοριών της Windward AI, Michelle Wiese Bockmann. Αν συμβεί κάποιο ατύχημα, όπως μια πετρελαιοκηλίδα που θα κοστίσει δισεκατομμύρια δολάρια, «καλή τύχη στην προσπάθεια να βρείτε κάποιον υπεύθυνο να αναλάβει το κόστος».
Ωθούμενα από τις πρωτοφανείς κυρώσεις και την αυστηρότερη επιβολή των κανόνων, ο αριθμός των πλοίων με ψευδή σημαία σε παγκόσμιο επίπεδο έχει υπερδιπλασιαστεί φέτος σε πάνω από 450, τα περισσότερα από τα οποία είναι δεξαμενόπλοια, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO).
Ο επικεφαλής του ναυτικού της Εσθονίας, ο ναύαρχος Ivo Värk, υποστηρίζει ότι έχει δει δεκάδες τέτοια πλοία να πλέουν φέτος, ενώ παλαιότερα έβλεπε μόνο ένα ή δύο.
«Η αύξηση είναι ανησυχητική», τονίζει.
Επιπλέον, όπως δηλώνει, είναι απροκάλυπτο: «Δεν είναι μυστικό», επισημαίνει.
Η ιστορία του Unity
Το BBC ερεύνησε την ιστορία ενός πλοίου, του Unity, και προσφέρει μια διαφωτιστική εικόνα για ένα «σκιώδες» πλοίο.
Τα δεδομένα παρακολούθησης στο Marine Traffic, δείχνουν ότι το Unity έχει περάσει τέσσερις φορές από τη Μάγχη τους τελευταίους δώδεκα μήνες, συμπεριλαμβανομένων ταξιδιών μεταξύ ρωσικών λιμανιών και Ινδίας, ενός σημαντικoύ υποδοχέα πετρελαίου που δεν έχει υπογράψει το ανώτατο όριο τιμών.
Αρχικά γνωστό ως Ocean Explorer, το δεξαμενόπλοιο κατασκευάστηκε το 2009 και έφερε τη σημαία της Σιγκαπούρης για περισσότερο από μια δεκαετία.
Το 2019, αναφέρθηκε σε έκθεση του ΟΗΕ για φερόμενη συμμετοχή σε μεταφορά από πλοίο σε πλοίο με σκάφος που είχε υποστεί κυρώσεις για τον ρόλο του στη μεταφορά καυσίμων στη Βόρεια Κορέα - η οποία, μεταξύ άλλων χωρών, κατηγορείται επίσης για τη χρήση αόρατων σκαφών.
Στα τέλη του 2021, το πλοίο -το οποίο εκείνη τη χρονιά λειτουργούσε με το όνομα Ocean Vela- έλαβε τη σημαία των Νήσων Μάρσαλ, αλλά διαγράφηκε από τον κατάλογο αυτό το 2024, επειδή ο τότε διαχειριστής του πλοίου και η εταιρεία που ήταν ο πραγματικός ιδιοκτήτης του είχαν υποστεί κυρώσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Το δεξαμενόπλοιο φαίνεται να είχε άλλα τρία ονόματα από το 2021 (Beks Swan, March και Unity) και άλλες τρεις σημαίες (Παναμάς, Ρωσία και Γκάμπια), αλλά διατηρεί πάντα έναν μοναδικό αριθμό IMO.
Τον Αύγουστο, τα δεδομένα που μεταδίδονται από το πλοίο δείχνουν ότι το Unity διεκδίκησε τη σημαία του Λεσότο, η οποία χαρακτηρίστηκε ως «ψευδής». Το Λεσότο είναι ένα μικρό, αφρικανικό βασίλειο που, σύμφωνα με τον IMO, δεν διαθέτει επίσημο νηολόγιο.
Το BBC προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον καταχωρημένο ιδιοκτήτη της Unity, μια εταιρεία με έδρα το Ντουμπάι που ονομάζεται FMTC Ship Charter LLC, αλλά τα email και τα τηλεφωνήματά του έμειναν αναπάντητα.
Οι πραγματικοί ιδιοκτήτες του 60% των πλοίων του σκιώδους στόλου παραμένουν ουσιαστικά άγνωστοι, σύμφωνα με την εταιρεία ναυτιλιακών πληροφοριών Windward AI.
Οι αδιαφανείς δομές ιδιοκτησίας –και οι συχνές αλλαγές ονόματος ή σημαίας –έχουν γίνει χαρακτηριστικό γνώρισμα του σκιώδους στόλου ως μέσο αποφυγής της ανίχνευσης.
Αφού έχουν διαγραφεί από αξιόπιστα μητρώα και έχουν περιπλανηθεί σε εναλλακτικές λύσεις κακής ποιότητας, ορισμένα πλοία βρίσκονται πλέον σε ένα σημείο «όπου δεν ασχολούνται καν», λέει η Michelle Wiese Bockmann.
Το πιο πρόσφατο ταξίδι του Unity ήταν στα τέλη Οκτωβρίου, όταν διέσχισε τη Βόρεια Θάλασσα πριν εισέλθει στη Βαλτική και περάσει από χώρες όπως η Σουηδία και η Εσθονία.
Στις 6 Νοεμβρίου, αγκυροβόλησε έξω από το ρωσικό λιμάνι της Ust-Luga, όπου παραμένει μέχρι σήμερα.
Το δεξαμενόπλοιο προστέθηκε στον συνεχώς αυξανόμενο κατάλογο των πλοίων που έχουν υποβληθεί σε κυρώσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ νωρίτερα φέτος, αλλά, όπως και πολλά άλλα, συνεχίζει να πλέει παρά τις κυρώσεις.
Τον Ιανουάριο, σύμφωνα με πληροφορίες, κατέφυγε στο στενό της Μάγχης μετά από μηχανική βλάβη που υπέστη κατά τη διάρκεια καταιγίδας. Τον Αύγουστο που ακολούθησε, σύμφωνα με πληροφορίες, κρατήθηκε σε ρωσικό λιμάνι λόγω τεχνικών προβλημάτων και μη καταβληθέντων μισθών.
Το Unity είναι μόνο ένα από τα εκατοντάδες πλοία που υπόκεινται σε απαγορεύσεις εξυπηρέτησης και πρόσδεσης στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ, καθώς τόσο το Λονδίνο όσο και οι Βρυξέλλες προσπαθούν να αυξήσουν την πίεση στο Κρεμλίνο.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA) με έδρα το Παρίσι, τα έσοδα της Ρωσίας από τις πωλήσεις αργού πετρελαίου και προϊόντων πετρελαίου ανήλθαν σε 13,1 δισ. δολάρια (9,95 δισ. λίρες) μόνο τον Οκτώβριο, αν και αυτό ήταν μειωμένο κατά 2,3 δισ. δολάρια σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα πέρυσι.
Το 62% των εξαγωγών ρωσικού αργού πετρελαίου
Ανάλυση του Κέντρου Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα διαπιστώνει ότι τα «σκιώδη» δεξαμενόπλοια αντιπροσωπεύουν το 62% των εξαγωγών ρωσικού αργού πετρελαίου, ενώ η Κίνα και η Ινδία είναι μακράν οι μεγαλύτεροι πελάτες για το αργό, ακολουθούμενες από την Τουρκία και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ενώ οι πολιτικοί μιλούν για σκληρότερη δράση, αξιωματικοί του ναυτικού και της ακτοφυλακής επισημαίνουν ότι η δύναμη μιας χώρας να δράσει εξασθενεί όσο πιο μακριά πηγαίνεις στη θάλασσα.
Το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης παραμένει ακρογωνιαίος λίθος του ναυτικού δικαίου, αλλά τα πλοία χωρίς σημαία τεχνικά δεν έχουν αυτό το δικαίωμα.
Καθημερινή διέλευση από τη Βαλτική
Χώρες όπως η Γαλλία, η Φινλανδία και η Εσθονία έχουν δεσμέυσει πλοία και μπορούν να το κάνουν όταν υπάρχει υποψία εγκλήματος, ωστόσο τέτοιοι δραστικοί έλεγχοι παραμένουν σχετικά σπάνιοι.
«Υπάρχει μια πολυπλοκότητα που συνδέεται με αυτό», υποστηρίζει ο ναύαρχος Ivo Värk. «Με την παρουσία της Ρωσίας δίπλα στα σύνορά μας, ο κίνδυνος κλιμάκωσης είναι πολύ υψηλός για να το κάνουμε σε τακτική βάση».
Οι Εσθονοί μιλούν από εμπειρία.
Όταν προσπάθησαν να αναχαιτίσουν ένα δεξαμενόπλοιο χωρίς σημαία τον Μάιο, η Ρωσία έστειλε για λίγο ένα μαχητικό αεροσκάφος και από τότε έχει «συνεχώς» περίπου δύο πολεμικά πλοία στον Κόλπο της Φινλανδίας, τονίζει ο ναύαρχος Värk.
Ο φόβος της κλιμάκωσης συνοδεύεται από ευρύτερες ανησυχίες για εμπορικά αντίποινα σε περίπτωση που υιοθετηθεί μια πιο επιθετική προσέγγιση.
«Κάθε μέρα στη Βαλτική, υπάρχουν ύποπτες δραστηριότητες», δήλωσε ένας αξιωματούχος του ΝΑΤΟ στο BBC, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. Ωστόσο, ο αξιωματούχος πρόσθεσε: «Δεν θέλουμε να γίνουμε καουμπόηδες και να πηδάμε πάνω σε πλοία. Η παρακολούθηση των πλοίων αποτελεί από μόνη της αποτρεπτικό μέσο».
«Η ελευθερία της ναυσιπλοΐας είναι η πηγή ζωής όλων των οικονομιών», τόνισε.
Ωστόσο, καθώς η Ευρώπη εντείνει τους ελέγχους, η Michelle Wiese Bockmann της Windward παρατηρεί κάτι άλλο: «Μπορείτε κυριολεκτικά να δείτε την διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες να καταρρέει, λόγω των τακτικών που χρησιμοποιούν αυτά τα πλοία για να παρακάμψουν τις κυρώσεις».
Υπάρχουν πολλά που διακυβεύονται για το περιβάλλον και την ασφάλεια, λέει, ενώ εν τω μεταξύ «ο σκιώδης στόλος γίνεται όλο και πιο σκοτεινός».