Νέοι Ακόλουθοι, συγχαρητήρια θερμά, καλή δύναμη και καλή επιτυχία. Κατά το έθιμο -το οποίο, οφείλω να τονίσω, το καθιέρωσε ο προκάτοχός μου ο κ. Παπούλιας και το συνεχίζω, γιατί αξίζει τον κόπο νομίζω, τέτοιες ώρες ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να είναι κοντά σας – είμαι πάλι σήμερα εδώ. Και επιτρέψατέ μου να μην μείνω στα τυπικά. Επιτρέψτε μου να σας εκθέσω ορισμένες σκέψεις για τον ρόλο του Διπλωμάτη σήμερα.
Και ιδίως του Έλληνα Διπλωμάτη. Σκέψεις για το περιβάλλον, μέσα στο οποίο βρίσκεσθε και μέσα στο οποίο θα εργασθείτε, επιτελώντας μια μεγάλη αποστολή που αφορά την υπεράσπιση της Χώρας μας. Της Χώρας μας ατομικώς, αλλά και της Χώρας μας ως μέλους της Διεθνούς Κοινότητας και αναπόσπαστου εταίρου της μεγάλης Ευρωπαϊκής μας Οικογένειας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην πολυπρισματική, σύνθετη, πολύ ρευστή - ταραγμένη θα έλεγα - σημερινή διεθνή πραγματικότητα, ο Διπλωμάτης έρχεται πάλι στο προσκήνιο.
Και έρχεται πάλι στο προσκήνιο πολύ περισσότερο σε Χώρες, των οποίων ο ρόλος μέσα στο διεθνές γίγνεσθαι δεν είναι ανάλογος με το μέγεθός τους, όπως συμβαίνει με τη Χώρα μας. Χώρες, οι οποίες δεν είναι μεγάλες σε έκταση, σε πληθυσμό, αλλά η γεωστρατηγική τους σημασία, η συμμετοχή τους στα διεθνή Fora, τους δίνει την δυνατότητα να παίξουν έναν πολύ σημαντικό, σύνθετο, ρόλο. Εκεί ο ρόλος του Διπλωμάτη αναβαθμίζεται. Και αναβαθμίζεται διότι στο πεδίο της πολιτικής ηγεσίας πολλές φορές, στο Υπουργείο Εξωτερικών, παρατηρείται πρώτα-πρώτα η φυσική ασυνέχεια της πολιτικής. Αλλάζουν οι ηγεσίες. Πολλές φορές με ταχείς ρυθμούς, σε σημείο ώστε οι πολιτικώς Προϊστάμενοι να μην μπορούν να έχουν την πλήρη γνώση. Αυτή την συνέχεια εσείς την εξασφαλίζετε. Επί πλέον, πολλές φορές, αυτοί οι οποίοι ευρίσκονται επικεφαλής, δεν έχουν την απαραίτητη γνώση εξ’ ορισμού, γιατί αυτή η γνώση δεν είναι το μόνο στοιχείο για ν’ ασκήσεις πολιτικά καθήκοντα. Ξέρετε, οι μεγάλοι και σημαντικοί πολιτικοί κρίνονται περισσότερο από τους συνεργάτες που έχουν, οι οποίοι τους συμβουλεύουν, παρά από εκείνα που αυτοί γνωρίζουν.
Επομένως, ο ρόλος του Διπλωμάτη σήμερα είναι αναβαθμισμένος, διότι δεν ασκεί, ιδίως σε περιπτώσεις όπως η Χώρα μας, αυτό τον οιονεί γραφειοκρατικό ρόλο που γνωρίζαμε. Σήμερα αναβαθμίζεται ιδίως όσον αφορά την συμβουλευτική του δραστηριότητα προς την πολιτική ηγεσία. Επιπλέον, όσο ανεβαίνετε στα κλιμάκια του Διπλωματικού Σώματος –και φθάνετε μάλιστα στην κορυφή- υπάρχουν περιπτώσεις, ιδίως περιπτώσεις επείγοντος, όπου ίσως να χρειασθεί να πάρετε πραγματικά αποφάσεις.
Όπως αντιλαμβάνεσθε, αυτό προϋποθέτει έναν άλλο Διπλωμάτη σήμερα. Έναν Διπλωμάτη με προσωπικότητα, αλλά ολοκληρωμένη προσωπικότητα, σε ό,τι αφορά την γνώση. Και τα πεδία της γνώσης, τα οποία συνθέτουν το σύνολον της προσωπικότητας του σύγχρονου Διπλωμάτη, είναι κατά βάση τρία, κατά την γνώμη μου: Είναι περισσότερα, αλλά τρία είναι τα βασικά: Το πρώτο πεδίο είναι η καλή γνώση της Διπλωματικής Ιστορίας. Βεβαίως η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Το γνωρίζετε. Όμως η Ιστορία διδάσκει, και ιδίως η Διπλωματική. Από αυτό που συνέβη, και εφόσον σεβόμαστε τις αναλογίες, μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα για το σήμερα και το αύριο.
Το δεύτερο πεδίο, το οποίο πρέπει να αποτελεί οδηγό για τον τρόπο με τον οποίο ασκείτε τα καθήκοντά σας και ολοκληρώνεται η προσωπικότητά σας, είναι οι Διεθνείς Σχέσεις. Οι σημερινές Διεθνείς Σχέσεις είναι πολυσύνθετες. Πολλώ μάλλον, όταν ένα μεγάλο τμήμα των Διεθνών Σχέσεων είναι αμιγώς οικονομικό. Ζούμε σ΄έναν ταραγμένο Πλανήτη, και από οικονομική άποψη. Δεν είναι οι οικονομικές σχέσεις, σήμερα, όπως ήταν άλλοτε. Υπάρχει ένας ανταγωνισμός, ο οποίος φθάνει στα όρια της σύγκρουσης. Η Οικονομική Διπλωματία διαδραματίζει τεράστιο ρόλο, ιδίως για μια Χώρα όπως είναι η Ελλάδα. Γι΄αυτό τον λόγο στις Διεθνείς Σχέσεις χρειάζεται και καλή γνώση των Οικονομικών Διεθνών Σχέσεων.
Τέλος, το τρίτο πεδίο είναι εκείνο του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου. Γιατί, όπως γνωρίζετε, ο ρόλος σας στο πλαίσιο της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης προϋποθέτει ότι έχετε πολύ καλή γνώση και του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου, τα οποία ουσιαστικά και εν πολλοίς λειτουργούν ενιαίως. Ως προς το Διεθνές Δίκαιο, γνωρίζετε ότι και αυτό έχει καταστεί πάρα πολύ τεχνικό. Πέραν του ότι το Διεθνές Δίκαιο εξελίσσεται ραγδαία, γίνεται πάρα πολύ τεχνικό, όπως άλλωστε συμβαίνει και με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Τούτο συνεπάγεται συνεχή παρακολούθηση και των εξελίξεων του Διεθνούς Δικαίου και της νομολογίας των Δικαστηρίων εκείνων, τα οποία διαμορφώνουν τον τρόπο ερμηνείας και τους Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου.
Και μιλάω, κατά κύριο λόγο, για τη νομολογία του Δικαστηρίου της Χάγης, για την νομολογία των Δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδίως του Ανώτατου Δικαστηρίου, του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου. Μην υποτιμάτε επίσης την σημασία της νομολογίας του Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Για μια Χώρα όπως είναι η Ελλάδα, μέλος και του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε μιαν εποχή που τα Δικαιώματα του Ανθρώπου δοκιμάζονται και, πολλές φορές, οι σχέσεις των Κρατών διαμορφώνονται πάνω στην βάση του πόσο σέβεται κάθε μία τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Το βλέπετε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, Χώρες οι οποίες δεν δείχνουν τον απαιτούμενο σεβασμό στα Δικαιώματα του Ανθρώπου βρίσκονται σ’ ένα είδος διεθνούς απομόνωσης.
Αυτά είναι τα τρία πεδία λοιπόν, τα οποία πρέπει να είναι ο οδηγός σας. Τις βασικές γνώσεις τις έχετε πάρει, αλλά οι βασικές γνώσεις αυτές δεν αρκούν.
Εξελίσσονται τόσο γρήγορα ώστε, παράλληλα με την άσκηση των καθηκόντων σας, πρέπει να βρίσκεσθε σε συνεχή εγρήγορση. Και επειδή αναγκαστικά θα εξειδικευτείτε σύμφωνα με τις θέσεις, όπου θα υπηρετήσετε, μην θωρήσετε ότι πρέπει να μείνετε μόνο στην εξειδίκευση και να αφήσετε το σύνολο της μόρφωσης και στα τρία αυτά πεδία, τα οποία ανέδειξα προηγουμένως, την εξέλιξη της Διπλωματικής Ιστορίας, τις Διεθνείς Σχέσεις και, ιδίως, το Διεθνές και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Αυτό το οφείλετε πολύ περισσότερο σήμερα, δοθέντος ότι η σημασία της Ελλάδας είναι πολύ μεγάλη. Και, σας διαβεβαιώ, δεν υπερβάλω καθόλου, το βλέπετε. Βλέπετε τον τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα έχει την σημερινή αντιμετώπιση από τη Διεθνή Κοινότητα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ύστερα από μια δύσκολη πορεία, με πολλές θυσίες που δεν της αναλογούσαν, η Ελλάδα ακολουθεί τον Ευρωπαϊκό της δρόμο. Και είναι μία Χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει ευρωπαϊκή συνείδηση πολύ περισσότερο από άλλες χώρες.
Σε αυτή την περίοδο πρέπει να αξιοποιήσετε τα καθήκοντα τα οποία τώρα αναλαμβάνετε. Μην ξεχνάτε ότι εμείς έχουμε αποδείξει, όπως είπα πριν, ότι με τόσες θυσίες, που δεν μας αναλογούσαν, είμαστε συνειδητοποιημένοι Ευρωπαίοι. Άλλοι, που δεν υπέστησαν θυσίες, εγκαταλείπουν το σκάφος. Και φοβάμαι ότι δεν έχουν επίγνωση το τι σημαίνουν αυτές οι επιλογές τους. Αυτό είναι δικό τους θέμα. Εσείς καλείσθε να υπερασπισθείτε μια Ελλάδα η οποία έχει το εξής μεγάλο πλεονέκτημα: Δεν υπερβάλω, καθόλου, λέγοντάς σας ότι μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ίσως είναι η στιγμή κατά την οποία η γεωστρατηγική θέση της Χώρας βρίσκεται στο απόγειό της. Αυτό το ενισχύει και το γεγονός, ότι η Ελλάδα έχει μια πολυσχιδή συμμετοχή στο διεθνές γίγνεσθαι, και διότι μετέχει σε όλα τα Fora της Διεθνούς Κοινότητας, στην μεγάλη συμμαχία μας, στο ΝΑΤΟ, και βεβαίως, είναι Κράτος - Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Και γνωρίζετε πόσο σημαντικό είναι το να αξιοποιείς όλους αυτούς τους ρόλους. Όχι τον παραδοσιακό ρόλο του απλού μέλους της Διεθνούς Κοινότητας. Στο ΝΑΤΟ παραδείγματος χάρη αυτή τη στιγμή, η θέση της Χώρας στο ΝΑΤΟ, η σημασία που έχει η Ελλάδα για το ΝΑΤΟ λόγω της σταθερότητάς της, της επιτρέπει να έχει λόγο και να μην αισθάνεται μόνη και σε ό,τι αφορά τον τρόπο με τον οποίο υπερασπίζεται τα δικά της Εθνικά Θέματα. Το αυτό συμβαίνει και με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπάρχει εμπιστοσύνη προς την Ελλάδα. Για τούτο ακριβώς, επειδή η Ελλάδα είναι αυτή τη στιγμή μια Χώρα σταθερότητας, ένα σημαντικό μέλος της Διεθνούς Κοινότητας, ένας συνεπής εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένας πιστός σύμμαχος του ΝΑΤΟ, γι’ αυτό τον λόγο ο ρόλος της Ελλάδος είναι εξαιρετικά αναβαθμισμένος.
Αυτόν τον ρόλο καλείστε να υπηρετήσετε. Αυτός όμως ο ρόλος, αυτή η θέση γενικότερα της Ελλάδας, δεν είναι μόνο ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Είναι και ένα χρέος για την Χώρα μας. Ένα χρέος γιατί, υπό τις συνθήκες αυτές, λόγω της αστάθειας που υπάρχει στην περιοχή, λόγω της ρευστότητας στο χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης, κυρίως λόγω των εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, η Ελλάδα, ως μέλος της Διεθνούς Κοινότητας, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι και πρέπει να είναι εγγυητής της Διεθνούς και της Ευρωπαϊκής Νομιμότητας.
Σας τονίζω, πρέπει να υπερασπισθούμε αυτή τη Διεθνή και την Ευρωπαϊκή νομιμότητα. Και πρέπει να την υπερασπισθούμε γιατί βάλλεται η νομιμότητα αυτή. Βάλλεται από την αυθαιρεσία πολλών, στο χώρο της Διεθνούς Κοινότητας, σε ορισμένες δε περιπτώσεις και των γειτόνων μας. Και θα είμαι σαφής με την Τουρκία, η οποία, από αλαζονεία ή αμάθεια, συγχέει «το δίκαιο του ισχυρού», όπως ισχυρίζεται και το οποίο δεν υπάρχει, με την ισχύ του Δικαίου, που είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Και αυτό τους αντιτάσσουμε εμείς.
Στην ανιστόρητη, αλαζονική και καταστροφική γι΄αυτούς στάση περί «δικαίου του ισχυρού», η Ελλάδα, υπερασπιζόμενη την Διεθνή και την Ευρωπαϊκή νομιμότητα, αντιτάσσει την ισχύ του Δικαίου. Ενός Δικαίου που χρειάζεται υπεράσπιση. Πολύ δε περισσότερο χρειάζεται υπεράσπιση το Διεθνές Δίκαιο, το οποίο από την φύση του, λόγω της έλλειψης επαρκών κυρωτικών μηχανισμών, δεν έχει την απαιτούμενη ισχύ. Κάτι όμως που δεν ισχύει για το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, το οποίο είναι θωρακισμένο πολύ περισσότερο. Και αυτό πρέπει να το κάνουμε, δηλαδή να υπερασπισθούμε την Διεθνή και την Ευρωπαϊκή νομιμότητα, για να μην δημιουργούνται αρνητικά και εξαιρετικά επικίνδυνα προηγούμενα και για την Διεθνή Κοινότητα αλλά και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Προσέξτε αυτό που θα σας τονίσω. Δεν έχουμε επαρκώς αντιληφθεί ότι πολλά από τα δεινά της Διεθνούς Κοινότητας και πολλά από τα δεινά που παρατηρούνται και στον χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οφείλονται στο ότι ανεχτήκαμε παραβιάσεις του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου που δημιούργησαν προηγούμενα, τα οποία κάποιοι τα επικαλούνται. Αυτού του είδους η τακτική πρέπει να σταματήσει. Και εμείς θα είμαστε οι πρώτοι, εσείς θα είστε οι πρώτοι, που πρέπει να το υπερασπισθείτε αυτό. Τα παραδείγματα είναι σαφή.
Δύο παραδείγματα πολύ σύντομα. Πρώτο παράδειγμα το θέμα του Κυπριακού. Η επίλυση του Κυπριακού - ξέρετε ότι εμείς επιδιώκουμε την άμεση, κατά το δυνατόν, επίλυσή του - έχει ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Και σοβαρότερη προϋπόθεση είναι ότι η επίλυση του Κυπριακού δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με πλήρη σεβασμό της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αλλά η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κυριαρχία κατά το Διεθνές και κατά το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Αυτή η κυριαρχία προσδιορίζεται, κατά βάση, από το άρθρο 4, παράγραφος 2 και 3 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν ανέχεται στρατεύματα κατοχής και εγγυήσεις τρίτων. Για σκεφθείτε αν ανεχόμαστε – και δεν θέλω να προχωρήσω περισσότερο – ένα Κράτος Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυρίαρχο, αλλά με μειωμένη κυριαρχία, λόγω ύπαρξης εγγυήσεων τρίτων και στρατευμάτων κατοχής.
Πόσοι άλλοι θα μπορούσαν να διεκδικήσουν στην Διεθνή Κοινότητα - και ισχυροί μάλιστα - το ίδιο σε άλλες περιοχές, ακόμα και της Ευρωπαϊκής Ένωσης! Αντιλαμβάνεται κανείς τι θα σημαίνει αυτό; Ένα δεύτερο παράδειγμα αφορά την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, όπως συμβαίνει σήμερα στην Κύπρο. Έχουμε την αυθαιρεσία της Τουρκίας. Για σκεφτείτε τι θα σήμαινε να ανεχθούμε αυτή την αυθαίρετη εφαρμογή της Συνθήκης του Montego Bay - που κωδικοποίησε, όπως είναι γνωστό, το Δίκαιο της Θάλασσας – για σκεφθείτε να ανεχόμαστε αυτές τις αυθαιρεσίες της Τουρκίας. Πόσοι άλλοι θα μπορούσαν να διεκδικήσουν το ίδιο πράγμα είτε στην Βαλτική είτε στην Μαύρη Θάλασσα; Για σκεφτείτε τι προηγούμενο θα εδημιουργείτο!
Εμείς, οι Έλληνες, πρέπει να υπερασπισθούμε την Διεθνή και την Ευρωπαϊκή Νομιμότητα. Διότι δεν είναι δυνατόν να δημιουργούνται τέτοια προηγούμενα τα οποία κάνουν ακόμη δυσκολότερη την κατάσταση σε ολόκληρο τον Πλανήτη και, πολύ περισσότερο, στη μεγάλη Ευρωπαϊκή μας Οικογένεια, την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία έχει ανάγκη από σταθερότητα και ενοποίηση και όχι διαλυτικές τάσεις. Αυτά λοιπόν είναι και εκείνα που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε και απέναντι στους γείτονές μας. Αυτό διαμηνύουμε σε όλους τους γείτονές μας. Γιατί, ξέρετε, ως Διπλωμάτες θα υπερασπισθείτε μια βασική πολιτική: Η Ελλάδα είναι χώρα της Ειρήνης, αλλά είναι πρωτίστως Χώρα της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας.
Όσο υπερασπιζόμαστε την Ειρήνη, άλλο τόσο υπερασπιζόμαστε την Δημοκρατία και την Ελευθερία, άλλο τόσο υπερασπιζόμαστε το Διεθνές και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, την εμπέδωσή τους, την εφαρμογή τους. Γι’ αυτό διαμηνύουμε σε όλους τους γείτονές μας, στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και ιδίως προς την Τουρκία: Φιλία, καλή γειτονία, ευρωπαϊκή προοπτική για όσες χώρες δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αυτό προϋποθέτει τον πλήρη και ειλικρινή σεβασμό του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου στο σύνολό τους. Και από αυτό εξαρτάται η ευρωπαϊκή τους προοπτική. Σ’ αυτό δεν πρόκειται να υπάρξουν εκπτώσεις, υποχωρήσεις και υπαναχωρήσεις. Διότι αν το πράτταμε, δεν είναι μόνο ότι θα βλάπταμε την Χώρα μας. Δεν θα επιτελούσαμε το καθήκον μας και απέναντι στη μεγάλη Ευρωπαϊκή μας Οικογένεια, την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αυτές είναι, σε γενικές γραμμές, οι συντεταγμένες που καθορίζουν τον ρόλο σας ως Διπλωματών σήμερα. Ζείτε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εποχή. Δεν ξέρω, όπως λέγεται, αν οι ενδιαφέρουσες εποχές για τους Διπλωμάτες είναι οι καλύτερες, αλλά γνωρίζω ότι επιλέξατε το Διπλωματικό Σώμα όχι για να κάνετε μια καριέρα αλλά πολύ περισσότερο για να υπερασπισθείτε ορισμένες αρχές και ορισμένες αξίες. Και αυτό το Σώμα, με την μεγάλη ιστορία την οποία έχει, αξίζει τον κόπο να έχει ανθρώπους όπως εσείς, λειτουργούς με εθνική, αλλά και ευρωπαϊκή και διεθνή συνείδηση, ολοκληρωμένες προσωπικότητες και κυρίως ανθρώπους που έχουν αίσθηση του καθήκοντος.
Είμαι βέβαιος ότι αυτά που σας είπα είναι αυτονόητα. Τα τόνισα μόνο και μόνο γιατί ο ρόλος μου ως Προέδρου της Δημοκρατίας μου επιβάλλει να τα αναδεικνύω τούτες τις κρίσιμες ώρες. Κρίσιμες ώρες για τον Τόπο μας, για τον Λαό μας και για το Έθνος μας. Αλλά είμαι βέβαιος ότι, με αρραγή ενότητα όλων μας, θα τα καταφέρουμε. Και χάρη σε εσάς είμαι ακόμα περισσότερο βέβαιος ότι η Ελλάδα θα έχει την προοπτική που της αναλογεί και της αρμόζει. Και πάλι θερμά συγχαρητήρια, καλή δύναμη και καλή επιτυχία.
* Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι από τον χαιρετισμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου, στις 22 Μαΐου 2019, κατά την τελετή αποφοίτησης και ορκωμοσίας της ΚΔ' Εκπαιδευτικής Σειράς Ακολούθων Πρεσβείας στο Υπουργείο Εξωτερικών