Μετά την εισβολή στην Ουκρανία και το κύμα κυρώσεων που ακολούθησε, η Ρωσία βρέθηκε μπροστά σε μια κρίσιμη ανάγκη: να ενισχύσει τη διεθνή της παρουσία πέρα από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.
Η Αφρική αποδείχθηκε ιδανικό πεδίο, αναφέρει εκτενές ρεπορτάζ του Bloomberg.
Η ιστορική κληρονομιά της σοβιετικής «αντι-αποικιακής» στήριξης εξακολουθεί να αποδίδει καρπούς, με πολλούς Αφρικανούς αξιωματούχους να έχουν εκπαιδευτεί στις δεκαετίες του Ψυχρού Πολέμου στη Μόσχα ή σε σοβιετικά ινστιτούτα.
Αυτή η πολιτισμική και πολιτική μνήμη έδωσε στη Ρωσία ένα απροσδόκητο πλεονέκτημα: πρόσβαση σε κυβερνήσεις που, κουρασμένες από ευρωπαϊκές συμφωνίες και κινεζικά υπεραλίευση, αναζητούν εναλλακτικές.
«Επιστημονική» αποστολή για την Ρωσία ή δούρειος ίππος;
Όταν τρεις ρωσικές σημαίες υψώθηκαν στα καταστρώματα πλοίων που αναχωρούσαν από το Καλίνινγκραντ το καλοκαίρι του 2024, ελάχιστοι στη Δύση φαντάζονταν ότι επρόκειτο για μια από τις πιο προσεκτικά σχεδιασμένες αποστολές επιρροής της Μόσχας.
Τα τρία ρωσικά πλοία —το Atlantniro, το Kruzenshtern και το Atlantida— παρουσιάστηκαν ως μέρος μιας μεγάλης αποστολής ωκεανογραφικής έρευνας. Οι Ρώσοι έστειλαν τηλεοπτικά συνεργεία, ορχήστρες και ιερείς. Όμως το πραγματικό διακύβευμα κρυβόταν κάτω από το κατάστρωμα.
Τα πλοία έφεραν υπερσύγχρονα συστήματα βυθομέτρησης, ακουστικές μονάδες σάρωσης και εργαλεία ιχνηλάτησης πληθυσμών ψαριών — την «χρυσή πληροφορία» για κάθε χώρα που θέλει να ελέγχει τα ύδατά της.
Πολύ λίγα αφρικανικά κράτη έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν τακτικές επιστημονικές έρευνες, με αποτέλεσμα οι Ρώσοι να προσφέρουν μια βοήθεια που φαινόταν πολύτιμη.
Αλλά δεδομένης της στάσης της Μόσχας στα ορυκτά και στις άλλες πρώτες ύλες της Αφρικής, η «βοήθεια» αυτή δεν ήταν αλτρουιστική.
Αφρική: Πλούσια θάλασσα, φτωχά κράτη
Στη Δυτική Αφρική, η παράνομη αλιεία υπολογίζεται ότι κοστίζει έως και 9,4 δισ. δολάρια ετησίως. Οι στόλοι της Κίνας, των ευρωπαϊκών χωρών και διαφόρων άλλων επιχειρήσεων ψαρεύουν εντατικά, συχνά χωρίς νόμιμες άδειες, αφήνοντας τους ντόπιους ψαράδες χωρίς την κύρια πηγή εισοδήματός τους.
Σε περιοχές όπως η Σενεγάλη, η Γκάνα και η Σιέρα Λεόνε, ολόκληρες πόλεις έχουν χτιστεί γύρω από την αλιεία. Η ξαφνική μείωση των ψαριών – από την υπεραλίευση και τις παράνομες πρακτικές – έχει οδηγήσει σε οικονομική ασφυξία, με χιλιάδες νέους να επιχειρούν επικίνδυνα ταξίδια προς την Ευρώπη.
Σε αυτό το κενό, η Ρωσία εμφανίζεται ως ο «νέος σύμμαχος».
Η Μόσχα κλείνει συμφωνίες – και χτίζει επιρροή
Σε κάθε χώρα όπου έδεσαν τα ρωσικά πλοία, ακολούθησαν διαπραγματεύσεις:
- Με το Μαρόκο: συμφωνία που επιτρέπει ρωσικά αλιευτικά σε ολόκληρη την Ατλαντική ακτογραμμή.
- Με τη Σιέρα Λεόνε: δέσμευση για 40.000 τόνους αλιευμάτων ετησίως και προοπτική για παρουσία 20 ρωσικών πλοίων.
- Με τη Μαυριτανία, τη Γουινέα και τη Γουινέα-Μπισάου: ανταλλαγή δεδομένων, συζητήσεις για εμπορικές άδειες και πιθανές επενδύσεις σε λιμενικές υποδομές.
Παράλληλα, η Ρωσία «πουλά» το αφήγημα του αντι-αποικιακού σωτήρα. Στο μπλοκ των social media της Αφρικής, φιλορωσικά κανάλια προβάλουν τη Μόσχα ως «δίκαιο» εταίρο που δεν απαιτεί πολιτικές δεσμεύσεις όπως η ΕΕ.
Ένας στόλος που επιστρέφει – και μια μνήμη που πονά
Η Σενεγάλη αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι Ρώσοι είχαν ξαναβρεθεί στα νερά της το 2011, με τεράστια «εργοστασιακά» πλοία που έμοιαζαν να απορροφούν τα πάντα. Οι τοπικές κοινότητες εξεγέρθηκαν και τελικά ο επόμενος πρόεδρος έκλεισε την πόρτα στη Μόσχα.
Οι ψαράδες της Joal-Fadiouth θυμούνται εκείνα τα χρόνια σαν «εφιάλτη». Τώρα, με το Atlantniro να επιστρέφει για επιστημονικά δεδομένα, ο φόβος της επανάληψης ξυπνά.
Ένας από τους τοπικούς ακτιβιστές, ο Abdou Karim Sall, που κάποτε είχε φτάσει στο σημείο να απαγάγει καπετάνιο ξένου αλιευτικού σε ένδειξη διαμαρτυρίας, συνοψίζει στο Bloomberg το κλίμα:
«Νομίζαμε ότι η μάχη είχε τελειώσει. Αν επιστρέψουν, θα είναι καταστροφή».
Μια παγκόσμια αγορά που «πληρώνει» περισσότερο από ποτέ
Παγκοσμίως, η αγορά θαλασσινών ξεπερνά τα 160 δισ. δολάρια. Η κατανάλωση αναμένεται να αυξηθεί έως και 80% μέχρι τα μέσα του αιώνα, κυρίως λόγω Ασίας και αναδυόμενων αγορών.
Για τη Ρωσία —αποκλεισμένη από ευρωπαϊκές αγορές λόγω κυρώσεων— το ψάρι αποτελεί πολύτιμο εξαγώγιμο προϊόν. Τα έσοδα από εξαγωγές ψαριού φτάνουν φέτος τα 6 δισ. δολάρια, ποσό που η Μόσχα δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει.
Ο παράγοντας ασφάλειας: Πόσο αντικειμενικοί είναι οι Ρώσοι;
Παρά τις διακηρύξεις περί «επιστημονικής συνεργασίας», διεθνείς οργανώσεις και περιβαλλοντικές ΜΚΟ προειδοποιούν ότι η Ρωσία συγκαταλέγεται στις χώρες με τον υψηλότερο δείκτη κινδύνου για παράνομη αλιεία.
Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν πως τα ρωσικά πλοία ενδέχεται να χρησιμοποιούν την έρευνα ως κάλυψη για στρατηγική αξιολόγηση πόρων και πιθανών επιχειρηματικών επεκτάσεων.
Η μεγάλη εικόνα: Πόλεμος, ψάρια και γεωπολιτική
Τελικά, η Μεγάλη Αφρικανική Αποστολή αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από μια επιστημονική περιήγηση.
Είναι μια σύνθετη επιχείρηση:
- Οικονομική, καθώς αναζητά νέες πηγές σκληρού νομίσματος.
- Γεωπολιτική, καθώς ενισχύει την παρουσία της Ρωσίας σε μια ήπειρο όπου η Δύση χάνει έδαφος.
- Κοινωνική, καθώς παρεμβαίνει σε περιοχές όπου οι τοπικές κοινότητες παλεύουν με την επιβίωση.
Από τη μεριά τους, οι αφρικανικές κυβερνήσεις βρίσκονται ανάμεσα στη σφυρί και το αμόνι: χρειάζονται επενδύσεις, πρόσβαση σε τεχνολογία και έρευνα — αλλά δεν θέλουν να χάσουν τον έλεγχο των θαλασσών τους.
Η νέα αλιευτική «εκστρατεία» του Πούτιν δείχνει πώς η σύγχρονη γεωπολιτική δεν παίζεται μόνο σε χερσαία σύνορα ή στρατιωτικές βάσεις.
Παίζεται και στις θάλασσες.
Και εκεί, η Ρωσία ψάχνει να ρίξει τα δίχτυα της λίγο πιο βαθιά από όλους τους άλλους…
Πηγή: ΟΤ