Το Σινά, κάποτε το σημείο που κρατούσε υπό έλεγχο τις εχθροπραξίες Αιγύπτου-Ισραήλ, μετατρέπεται γρήγορα στην πρώτη γραμμή μιας καταρρέουσας ύφεσης.
Οι πυλώνες της « ψυχρής ειρήνης » που κυβερνούσε την περιοχή για σχεδόν μισό αιώνα βρίσκονται υπό ορατή πίεση. Για πρώτη φορά από την υπογραφή των Συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ το 1979, το Κάιρο αναπτύσσει στρατιωτικές δυνάμεις στη χερσόνησο σε πρωτοφανή κλίμακα και με προηγμένες δυνατότητες.
Την περασμένη εβδομάδα, η Υπηρεσία Πληροφοριών του Κράτους (SIS) της Αιγύπτου εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία εξηγούσε ότι οι δυνάμεις στο Σινά «αποσκοπούν κυρίως στην ασφάλεια των αιγυπτιακών συνόρων έναντι όλων των απειλών, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας και του λαθρεμπορίου, και σε συντονισμό με τα μέρη της συνθήκης ειρήνης, την οποία η Αίγυπτος επιθυμεί να διατηρήσει, δεδομένου ότι σε όλη την ιστορία της δεν έχει παραβιάσει καμία συνθήκη ή συμφωνία».
Παρ 'όλα αυτά, το Τελ Αβίβ αντιμετωπίζει αυτή τη μετατόπιση με βαθιά στρατηγική ανησυχία, παρά το γεγονός ότι πυροδότησε τις ανησυχίες του Καΐρου από τον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Γάζα και τις επιπτώσεις του στην αιγυπτιακή εθνική ασφάλεια. Η συσσώρευση στο Σινά σηματοδοτεί μια κατάρρευση της εμπιστοσύνης, μια απόκλιση στο στρατηγικό όραμα και την κατάρρευση των υποθέσεων που κάποτε στηρίζουν την πιο πολύτιμη περιφερειακή συμμαχία της Ουάσιγκτον.
Η θέα από το Τελ Αβίβ
Από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα, οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες και η παρακολούθηση μέσω δορυφόρων έχουν εντοπίσει ασυνήθιστες κινήσεις αιγυπτιακών στρατευμάτων. Δεν πρόκειται πλέον για προσωρινές αυξήσεις στρατευμάτων που επιτρέπονταν στο παρελθόν με πρόσχημα την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Η Αίγυπτος έχει μετακινήσει τεθωρακισμένα τμήματα, ειδικές δυνάμεις, προηγμένα συστήματα αεράμυνας και μαχητικά αεροσκάφη σε διευρυμένες και εκσυγχρονισμένες βάσεις στο Σινά - συμπεριλαμβανομένων των Ζωνών Β και Γ, οι οποίες υπόκεινται σε αυστηρή αποστρατιωτικοποίηση βάσει της συνθήκης του Καμπ Ντέιβιντ.
Από την οπτική γωνία του Ισραήλ, πρόκειται για μια επικίνδυνη διάβρωση του παραρτήματος ασφαλείας της συνθήκης, το οποίο είχε σχεδιαστεί για να διατηρήσει το Σινά αποστρατιωτικοποιημένο και να χρησιμεύσει ως στρατηγικό ανάχωμα. Ανησυχημένος, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου φέρεται να απηύθυνε έκκληση στην Ουάσινγκτον - τον εγγυητή της συνθήκης - να πιέσει το Κάιρο να ανακαλέσει την ανάπτυξή του.
Σύμφωνα με το Axios , ένας Ισραηλινός αξιωματούχος δήλωσε : «Αυτό που κάνουν οι Αιγύπτιοι στο Σινά είναι πολύ σοβαρό και ανησυχούμε πολύ».
Οι ανησυχίες του Τελ Αβίβ ξεπερνούν τον εξοπλισμό και τον αριθμό των εργαζομένων. Αναλυτές στο Ισραηλινό Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας (INSS) κάνουν λόγο για μια «σταδιακή μετατόπιση της ισορροπίας ασφαλείας». Μετά από χρόνια κοινού συντονισμού κατά του ISIS στο Σινά - κατά τα οποία το Ισραήλ επέδειξε ευελιξία με τις διατάξεις της συνθήκης - το Τελ Αβίβ φοβάται τώρα ότι η Αίγυπτος χρησιμοποιεί αυτό το πλαίσιο για να επιβάλει ένα νέο status quo.
Ο πρώην πρεσβευτής του Ισραήλ στο Κάιρο, Ντέιβιντ Γκόφριν, ισχυρίζεται ότι η κλιμάκωση της έντασης στη Γάζα από το Ισραήλ και ο φόβος της Αιγύπτου για εισροή προσφύγων έχουν ωθήσει το Κάιρο να ενισχύσει τη στρατιωτική του παρουσία, ενδεχομένως προετοιμάζοντας το έδαφος για μια διαρκή μετατόπιση της ισορροπίας δυνάμεων στο Σινά.
Το Ισραήλ έχει επίσης κατηγορήσει την Αίγυπτο ότι κατασκευάζει υπόγειες εγκαταστάσεις που μπορεί να χρησιμεύσουν ως στρατηγικές αποθήκες όπλων και πυραύλων. Ακόμα κι αν είναι προς το παρόν άδειες, το Τελ Αβίβ τις θεωρεί επιθετικές υποδομές, υπονομεύοντας την ίδια τη λογική της αποστρατιωτικοποίησης του Σινά.
«Μειωμένη κυριαρχία» της Αιγύπτου στο Σινά
Η Αίγυπτος απορρίπτει κατηγορηματικά τους ισραηλινούς ισχυρισμούς. Αξιωματούχοι περιγράφουν τις στρατιωτικές κινήσεις ως πράξη κυριαρχίας και αμυντική απαίτηση που καθοδηγείται από τις ισραηλινές πολιτικές. Η στάση του Καΐρου διαμορφώνεται από δύο βασικές ανησυχίες:
Πρώτον, για να αποτραπεί η αναγκαστική εκτόπιση Παλαιστινίων σε αιγυπτιακό έδαφος. Το Κάιρο πιστεύει ότι η κυβέρνηση Νετανιάχου επιδιώκει να καταστήσει τη Γάζα ακατοίκητη και να ωθήσει τους σχεδόν 2 εκατομμύρια κατοίκους της στο Σινά. Αυτό το σενάριο - γνωστό ως «μεταφορά» - θεωρείται στο Κάιρο όχι μόνο ως κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια, αλλά και ως η τελική εκκαθάριση του παλαιστινιακού ζητήματος και μια υπαρξιακή απειλή για την Αίγυπτο. Ο Πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ ελ-Σίσι έχει επανειλημμένα χαρακτηρίσει αυτό « κόκκινη γραμμή » που η Αίγυπτος δεν θα επιτρέψει να παραβιαστεί.
Δεύτερον, να αποκατασταθεί η πλήρης κυριαρχία της Αιγύπτου επί του Σινά. Πρώην Αιγύπτιοι αξιωματούχοι λένε ότι οι περιορισμοί της συνθήκης προέκυψαν από μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Σήμερα, με τις απειλές για την ασφάλεια να εξελίσσονται, υποστηρίζουν ότι ο αιγυπτιακός στρατός πρέπει να έχει πλήρη ελευθερία κινήσεων για να ασφαλίσει τη χερσόνησο.
Η πρόσφατη δήλωση του SIS επιβεβαίωσε ότι «η παρουσία των Αιγυπτιακών Ενόπλων Δυνάμεων στο Σινά - ή σε οποιοδήποτε μέρος του αιγυπτιακού εδάφους - υπόκειται πλήρως σε ό,τι η Γενική Διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων κρίνει απαραίτητο και απαιτούμενο για την προστασία της εθνικής ασφάλειας της Αιγύπτου».
Αυτή η μετατόπιση υποδηλώνει ένα νέο αιγυπτιακό στρατιωτικό δόγμα, ένα δόγμα που επανερμηνεύει τις υποχρεώσεις των συνθηκών υπό το πρίσμα των υπαρξιακών απειλών και της στρατηγικής αυτονομίας.
Κατάρρευση εμπιστοσύνης: Από την ψυχρή ειρήνη στην αμοιβαία καχυποψία
Η οργή του Καΐρου αυξάνεται σταθερά, λόγω των ετών ισραηλινών προκλήσεων και της αυξανόμενης αίσθησης ότι η στρατηγική ισορροπία υπονομεύεται. Ο πόλεμος στη Γάζα απλώς έφερε αυτή την απογοήτευση στο προσκήνιο.
Η πλήρης κατάληψη του Διαδρόμου της Φιλαδέλφειας κατά μήκος των συνόρων Γάζας-Αιγύπτου από τον ισραηλινό στρατό θεωρήθηκε ως άμεση παραβίαση της συνθήκης και μια προσπάθεια να επιβληθεί πλήρης ισραηλινός έλεγχος στην ανατολική πλευρά της Αιγύπτου.
Ο Νετανιάχου και άλλοι Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα κατηγορήσει την Αίγυπτο ότι επιτρέπει τις μεταφορές όπλων στη Χαμάς. Το Κάιρο απορρίπτει αυτές τις κατηγορίες ως κατασκευασμένες μεθόδους που αποσκοπούν στην εκτροπή από τις ισραηλινές αποτυχίες.
Η παρεμπόδιση της ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα μέσω του περάσματος της Ράφα από το Ισραήλ και οι προσπάθειες να κατηγορηθεί η Αίγυπτος έχουν επιδεινώσει περαιτέρω την εγχώρια και διεθνή θέση του Καΐρου.
Η δολοφονία ενός Αιγύπτιου στρατιώτη από ισραηλινά πυρά τον Μάιο του 2024 προκάλεσε δημόσια και επίσημη οργή, αποκαλύπτοντας την αστάθεια στο έδαφος.
Ενεργειακή μόχλευση και οικονομικές τριβές
Η κρίση δεν μπορεί να θεωρηθεί αμιγώς στρατιωτική. Οι ενεργειακές σχέσεις αποτελούν πλέον σημείο ανάφλεξης. Η Αίγυπτος, η οποία μαστίζεται από οικονομική κρίση και ελλείψεις στην παραγωγή φυσικού αερίου, εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από το ισραηλινό φυσικό αέριο για την κάλυψη των εγχώριων αναγκών και την επανεξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ευρώπη. Αυτή η αλληλεξάρτηση κάποτε θεωρούνταν σταθεροποιητικός παράγοντας.
Ωστόσο, έχουν προκύψει αναφορές ότι ο Νετανιάχου απείλησε να αναστείλει μια συμφωνία φυσικού αερίου ύψους 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την Αίγυπτο ως τακτική πίεσης . Αν και δεν εκπληρώθηκε, η απειλή αποκάλυψε την προθυμία του Τελ Αβίβ να μετατρέψει την ενέργεια σε όπλο - προκαλώντας ανησυχία στο Κάιρο, το οποίο επιδιώκει να τοποθετηθεί ως περιφερειακός ενεργειακός κόμβος.
Η παναραβική φιλοδοξία του Καΐρου συναντά τον ρεαλισμό του Κόλπου
Εν μέσω της κρίσης, ο Πρόεδρος Σίσι αναβίωσε την εδώ και καιρό αδρανή ιδέα ενός ενιαίου αραβικού στρατού « τύπου ΝΑΤΟ » κατά τη διάρκεια της έκτακτης αραβο-ισλαμικής συνόδου κορυφής που διοργάνωσε το Κατάρ, μετά τις ισραηλινές επιδρομές που στόχευαν μια αντιπροσωπεία της Χαμάς στη Ντόχα. Η απορριφθείσα πρόταση αντικατοπτρίζει την ιστορική φιλοδοξία της Αιγύπτου να ανακτήσει την de facto ηγεσία του αραβικού κόσμου. Αλλά αντιμετωπίζει μια περιφερειακή τάξη που έχει αλλάξει δραματικά.
Τα κράτη του πυρήνα του Περσικού Κόλπου -ιδίως τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία- δεν θεωρούν πλέον το Κάιρο ως τον φυσικό ηγέτη της περιοχής. Έχουν διαμορφώσει τις δικές τους εξωτερικές πολιτικές, οι οποίες βασίζονται σε άμεσες σχέσεις με τις ΗΠΑ, αλλά είναι ανοιχτές στην πολυπολική πραγματικότητα. Ενώ η Αίγυπτος θεωρεί το Ισραήλ ως την τρέχουσα περιφερειακή απειλή, τα κράτη του Κόλπου παραμένουν προσηλωμένα στο Ιράν ως τον κύριο στρατηγικό τους αντίπαλο.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ έχουν εμβαθύνει αυτό το χάσμα, δημιουργώντας ένα μπλοκ ομαλοποίησης με επικεφαλής το Ισραήλ. Για τους υπογράφοντες του Κόλπου, οποιαδήποτε αντι-ισραηλινή στρατιωτική συμμαχία είναι πλέον πολιτικά απίθανη . Οικονομικοί παράγοντες περιορίζουν επίσης την Αίγυπτο. Οι αναλυτές του Περσικού Κόλπου θεωρούν όλο και περισσότερο το Κάιρο οικονομικά εύθραυστο και εξαρτημένο από τη βοήθεια του Κόλπου. Αυτό περιορίζει την ικανότητά του να χρηματοδοτεί μεγάλα στρατιωτικά έργα ή να επηρεάζει την περιφερειακή δυναμική.
Τα ρήγματα του Σινά
Η στρατιωτική ενίσχυση στο Σινά έχει βάλει τις σχέσεις Αιγύπτου-Ισραήλ σε μια περίοδο βαθιάς αβεβαιότητας. Αυτό που προηγουμένως θεωρούνταν σταθερότητα έχει μετατραπεί σε αμοιβαία καχυποψία και αυξανόμενο κίνδυνο. Οι κινήσεις του Καΐρου αντανακλούν μια σκληρή στάση - τόσο σε απάντηση στην κλιμάκωση της έντασης στη Γάζα από το Τελ Αβίβ όσο και στην επιδίωξη στρατιωτικής κυριαρχίας.
Το αν οι επόμενες μέρες θα οδηγήσουν σε αναπροσαρμογή ή σε αντιπαράθεση εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα ληφθούν στο Κάιρο, το Τελ Αβίβ και την Ουάσινγκτον. Υπάρχει ακόμη περιθώριο για ενημερωμένες ρυθμίσεις ασφαλείας που θα διαπραγματευτούν μέσω της αμερικανικής μεσολάβησης. Χωρίς αυτό, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ανοιχτής σύγκρουσης μέσω σπασμένων ενεργειακών συμφωνιών, διακοπής του συντονισμού ή ένοπλων επεισοδίων στα σύνορα.
Αυτά δεν θα ήταν απαραίτητα μεμονωμένα περιστατικά. Τον Ιούνιο του 2023, ένας Αιγύπτιος στρατιώτης πέρασε σε ισραηλινό έδαφος και σκότωσε τρεις στρατιώτες. Η Αίγυπτος δήλωσε ότι ο στρατιώτης καταδίωκε λαθρέμπορους ναρκωτικών, ενώ το Ισραήλ ισχυρίστηκε ότι επρόκειτο για προμελετημένη επίθεση. Το περιστατικό, το οποίο κατέληξε με τον θάνατο του στρατιώτη, συγκλόνισε και τις δύο κυβερνήσεις και αποκάλυψε την ευθραυστότητα μιας ήδη τεταμένης ρύθμισης ασφαλείας.
Ένα μόνο λάθος βήμα, ιδίως στο ζήτημα των προσφύγων, θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια ευρύτερη σύγκρουση. Η στρατηγική αντιπαράθεση που εκτυλίσσεται στο Σινά πλήττει την καρδιά της μοίρας της Γάζας και την προσπάθεια της Αιγύπτου να επαναβεβαιώσει την κεντρική της θέση σε μια περιφερειακή τάξη που είναι πλέον διαθέσιμη.