Το Ισραήλ δεν θα πρέπει να βασίζεται στο ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ξεχάσουν γρήγορα τους θανάτους δεκάδων χιλιάδων Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας, ακόμη και αν η ειρηνευτική συμφωνία του Ντόναλντ Τραμπ καταφέρει να τερματίσει τον πόλεμο.
Αυτή είναι η ειλικρινής άποψη διπλωματών, πολιτικών και αξιωματούχων στις Βρυξέλλες, το Λονδίνο και αλλού, οι οποίοι είναι πεπεισμένοι ότι οι προσπάθειές τους να πιέσουν το Ισραήλ για εκεχειρία έχουν αποδώσει - και πρέπει να συνεχιστούν.
Μετά από δύο χρόνια πολέμου, πολλοί από αυτούς αισθάνονται ανακουφισμένοι που οι Ισραηλινοί όμηροι είναι ελεύθεροι και ότι υπάρχει επιτέλους ελπίδα για ειρήνη. Αλλά μιλώντας στο POLITICO, ορισμένοι εξέφρασαν αμφιβολίες για βασικά σημεία της πρωτοβουλίας του Αμερικανού προέδρου και δήλωσαν ότι είναι πολύ νωρίς για να μειωθεί η διπλωματική πίεση στην ισραηλινή κυβέρνηση, κυρίως επειδή οι δικοί τους ψηφοφόροι δεν είναι ακόμη έτοιμοι να προχωρήσουν.
Η καταστροφή της Γάζας και οι θάνατοι περισσότερων από 60.000 ανθρώπων απαιτούν λογοδοσία, δικαιοσύνη και ένα κατάλληλα χρηματοδοτούμενο σχέδιο ανοικοδόμησης, δήλωσαν καθώς υπογράφηκε στην Αίγυπτο η συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου που προκλήθηκε μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023. «Η πίεσή μας εξακολουθεί να είναι σημαντική», δήλωσε ένας αξιωματούχος της ΕΕ, ο οποίος - μαζί με άλλους - μίλησε στο Politico υπό τον όρο της ανωνυμίας, για να μιλήσει ειλικρινά. «Αν θέλουμε να άρουμε όλη την πίεση, τότε το Ισραήλ πρέπει να ανταποκριθεί».
Τα τελευταία δύο χρόνια, ο πόλεμος στη Γάζα έχει διχάσει έντονα τις κοινωνίες σε όλη την Ευρώπη και έχει προκαλέσει διχασμό στα υψηλότερα επίπεδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθώς η ανθρωπιστική κρίση επιδεινώθηκε στη Γάζα, φιλοπαλαιστινιακές διαδηλώσεις κατέκλυσαν τις ευρωπαϊκές πόλεις, ενώ οι αντισημιτικές επιθέσεις σε συναγωγές και άλλους εβραϊκούς χώρους αυξήθηκαν.
Οι ηγέτες της ΕΕ έχαναν σταθερά την υπομονή τους, κατηγορώντας την κυβέρνηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου για τη δημιουργία ενός «ανθρωπογενούς λιμού» στη Γάζα με το άλλοθι της διάλυσης της Χαμάς.
Η Γαλλία του Εμανουέλ Μακρόν ηγήθηκε μιας προσπάθειας για την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους σε διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών τον περασμένο μήνα, ενισχύοντας τη διεθνή πίεση προς το Ισραήλ να τερματίσει την επίθεσή του και να επιτρέψει την εισροή βοήθειας στη Γάζα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια σειρά κυρώσεων και ποινών που αποσκοπούσαν στο να πλήξουν το εμπόριο και τη συνεργασία με το Ισραήλ. Τελικά, τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ διαφώνησαν μεταξύ τους και δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε συμφωνία για την επιβολή των μέτρων, αν και τα σχέδια παραμένουν στο τραπέζι.
Η διαμάχη μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών είναι πιθανό να συνεχιστεί καθώς η ΕΕ εξετάζει τώρα το ενδεχόμενο άρσης των απειλών για κυρώσεις.
«Παράθυρο» για επανεκκίνηση
Η πρόταση Τραμπ για την κατάπαυση του πυρός και την απελευθέρωση ομήρων άνοιξε ένα παράθυρο για επανεκκίνηση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Ευρώπης. Αυτή την εβδομάδα, ο νέος πρέσβης του Ισραήλ στην ΕΕ δήλωσε στο Politico ότι η ΕΕ θα πρέπει τώρα να άρει όλες τις απειλές κυρώσεων και να αποκαταστήσει την πλήρη διμερή συνεργασία, επειδή η εκεχειρία σήμαινε ότι δεν υπήρχε λόγος να παραμείνουν σε ισχύ οι κυρώσεις.
Ερωτηθείς αν η ΕΕ συμφωνεί, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε επιφυλακτική. Είπε στους δημοσιογράφους τη Δευτέρα ότι η αλλαγή στο «πλαίσιο» επί τόπου θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναθεώρηση των προτάσεων και των μέτρων που έχουν ήδη επιβληθεί στο Ισραήλ. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί μέχρι να συναντηθούν οι υπουργοί των «27» την επόμενη εβδομάδα, πρόσθεσε. «Δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί».
Η επίτροπος της ΕΕ που είναι αρμόδια για την ανθρωπιστική βοήθεια, Χάτζα Λάχμπιμπ, δήλωσε στο X ότι η απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων τη Δευτέρα ήταν «μόνο το πρώτο βήμα», προσθέτοντας: «Η βοήθεια πρέπει να φτάσει επειγόντως στους Παλαιστίνιους στη Γάζα σε μεγάλη κλίμακα και η επερχόμενη ειρηνευτική σύνοδος κορυφής στην Αίγυπτο πρέπει να προσφέρει βιώσιμες πολιτικές λύσεις».
Οι ηγέτες της ΕΕ πρόκειται να συγκεντρωθούν για μια σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες στις 23 Οκτωβρίου, αλλά μέχρι στιγμής η ημερήσια διάταξη δεν περιλαμβάνει καμία αναφορά στην αναθεώρηση της προσέγγισης του μπλοκ απέναντι στο Ισραήλ.
Διπλωμάτες δήλωσαν ότι πιστεύουν πως η ευρωπαϊκή πίεση στο Ισραήλ έκανε τη διαφορά, ειδικά η προσπάθεια του Μακρόν να αναγνωρίσει παλαιστινιακό κράτος, και ότι είναι απρόθυμοι να εγκαταλείψουν αυτή την επιρροή. «Χωρίς να θέλω να το υπερεκτιμήσω, πιστεύω ότι οι ευρωπαϊκές προσπάθειες ήταν ένα γρανάζι στον μηχανισμό που οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα», δήλωσε ένας διπλωμάτης της ΕΕ.
Για πολλούς, ωστόσο, η βασική δοκιμασία για να μπορέσει η ΕΕ να μετριάσει την πίεση που ασκεί στο Ισραήλ είναι το αν οι Παλαιστίνιοι θα λάβουν άμεσα τα τρόφιμα και τις προμήθειες που χρειάζονται. «Όλα εξαρτώνται από το αν η υποστήριξη που χρειάζεται η Γάζα θα φτάσει τελικά στους ανθρώπους εκεί», δήλωσε ένας αξιωματούχος ευρωπαϊκής κυβέρνησης. «Εάν ναι, η Επιτροπή θα αποσύρει τις προτάσεις της και αυτό είναι όλο».
Δικαιοσύνη και λογοδοσία
Καθώς ο Τραμπ και ο Νετανιάχου αντάλλαξαν αμοιβαία συγχαρητήρια στο Ισραήλ τη Δευτέρα, ορισμένοι αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες παρακολούθησαν τις ομιλίες τους με μια αίσθηση δυσοίωνου προαισθήματος. Σε κάποιο σημείο, ο Τραμπ μάλιστα πρότεινε να δοθεί χάρη στον Νετανιάχου σε σχέση με τις κατηγορίες διαφθοράς που αντιμετωπίζει στη χώρα του - μια κίνηση που συνέβαλε στην αίσθηση ότι ο Αμερικανός πρόεδρος θέλει να κοιτάζει μπροστά, όχι πίσω.
Ευρωπαίος αξιωματούχος τόνισε ότι το Ισραήλ πρέπει να λογοδοτήσει για αυτό που ορισμένοι έχουν χαρακτηρίσει «γενοκτονία» στη Γάζα. «Αυτό που είναι πολύ σημαντικό σε μια ειρηνευτική διαδικασία είναι να αποδοθεί δικαιοσύνη και να λογοδοτήσουν οι υπαίτιοι. Ας μην ξεχνάμε ότι 60.000 αθώοι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, ότι η Γάζα έχει καταστραφεί», είπε.
Στο αποκορύφωμα της ανθρωπιστικής κρίσης, η γερμανική κυβέρνηση απαγόρευσε την εξαγωγή όπλων στο Ισραήλ που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στη Γάζα. Τώρα, οι αξιωματούχοι στο Βερολίνο ετοιμάζονται να επανεξετάσουν την πιθανή άρση των περιορισμών.
Στο Παρίσι, όπου η κυβέρνηση βρίσκεται σε μια δική της αναταραχή, εξακολουθεί να υπάρχει η επιθυμία να διατηρηθεί κάποια διαπραγματευτική ισχύς. «Πρέπει να διατηρήσουμε [την απειλή κυρώσεων] και να θέσουμε όρους για την άρση τους. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να μειώσουμε την πίεση», δήλωσε ένας πρώην Γάλλος αξιωματούχος. «Είναι πολύ πρόωρο».
Ένα μέλος του κοινοβουλίου από το κυβερνών Εργατικό Κόμμα της Βρετανίας συμφώνησε ότι είναι πολύ νωρίς για να εξεταστεί η άρση των κυρώσεων. «Έχω την αίσθηση ότι θα εξακολουθήσει να είναι απαραίτητη η πίεση στο Ισραήλ», δήλωσε.
Ο ρόλος της Ευρώπης
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι πιέζουν για έναν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία που θα ακολουθήσει, απαιτώντας μια θέση στο προτεινόμενο από τον Τραμπ «επιτελείο ειρήνης» που θα επιβλέπει τη διοίκηση της Γάζας. Ο Τραμπ ήταν ασαφής τη Δευτέρα σχετικά με τη σύνθεσή του, παραπέμποντας για ερωτήσεις στον απεσταλμένο του Στιβ Γουίτκοφ, ο οποίος είπε ότι είχε πολλούς υποψηφίους.
Στις Βρυξέλλες υπάρχει κάποιος σκεπτικισμός σχετικά με αυτό το νέο όργανο, εν μέσω υπονοιών ότι μπορεί απλώς να είναι μια ευκαιρία για τις δυτικές κατασκευαστικές εταιρείες να βγάλουν χρήματα ανοικοδομώντας τη Γάζα από τα ερείπια.
Το κόστος της ανοικοδόμησης έχει εκτιμηθεί σε περισσότερα από 50 δισ. δολάρια. Η ΕΕ είναι σημαντικός δωρητής των Παλαιστινίων και τα κεφάλαιά της θα είναι ζωτικής σημασίας για την προσπάθεια ανάκαμψης.
Αλλά οι αξιωματούχοι θέλουν και επιρροή. «Η Ευρώπη πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από ένας απλός πληρωτής. Η Ευρώπη πρέπει να παίξει τον ρόλο ενός έντιμου μεσάζοντα, όπως πάντα», δήλωσε ένα άτομο που συμμετείχε στις συζητήσεις στις Βρυξέλλες.
Ένας ανώτερος Βρετανός αξιωματούχος δήλωσε: «Το πρόβλημά μας είναι ότι οι ΗΠΑ θέλουν να το αναλάβουν αυτό, οπότε πώς μπορεί το Ηνωμένο Βασίλειο να διαδραματίσει κάποιο ρόλο;» Ένας δεύτερος ανώτερος αξιωματούχος δήλωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο αισθάνεται ότι έχει ιδιαίτερη ευθύνη να υποστηρίξει την ειρηνευτική διαδικασία ως αποτέλεσμα του ιστορικού ρόλου της Βρετανίας στην περιοχή.
Δυστυχώς, η μέχρι στιγμής αδυναμία της ΕΕ να συμφωνήσει στην επιβολή κυρώσεων ή ποινών στο Ισραήλ φαίνεται να έχει αποδυναμώσει την επιρροή της στην περιοχή. Ένας διπλωμάτης από μια χώρα του Κόλπου δήλωσε ότι η ΕΕ «έλειπε» κατά τη διάρκεια της κρίσης και ότι δεν ήταν καθόλου σαφές ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος που θα μπορούσε να έχει το μπλοκ, αν θα μπορούσε να έχει.
Εν μέρει, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί γνωρίζουν ότι δεν έχουν την πολυτέλεια να φαίνονται ανίσχυροι ή απόντες από την ειρηνευτική διαδικασία στη Γάζα, επειδή οι διαιρέσεις για τη Μέση Ανατολή έχουν τη δυνατότητα να εκτροχιάσουν τις πολιτικές τους ατζέντες στο εσωτερικό.
Μια τρομοκρατική επίθεση σε μια συναγωγή στο Μάντσεστερ νωρίτερα αυτόν τον μήνα ανέδειξε με θλιβερό τρόπο πώς ο πόλεμος στη Γάζα έχει διχάσει τμήματα του Ηνωμένου Βασιλείου. Σε όλη την Ευρώπη, δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές έχουν βγει στους δρόμους για να διαδηλώσουν υπέρ των Παλαιστινίων στη Γάζα.
«Η πολιτική της Μέσης Ανατολής θα αποτελέσει μέρος των εθνικών εκλογών», δήλωσε ο Ευρωπαίος αξιωματούχος που μίλησε στο Politico. «Είναι εξαιρετικά πολωτικό το ζήτημα. Έτσι, αν η Ευρώπη δεν έχει να διαδραματίσει θετικό ρόλο, θα πληρώσει ένα τίμημα».
Οι νέες γενιές που αρχίζουν να ψηφίζουν έχουν μεγαλώσει βλέποντας τις φρικαλεότητες του πολέμου να μεταδίδονται στα smartphone τους. «Για αυτό, αν δεν υπάρχει δικαιοσύνη και λογοδοσία, δεν ξέρω τι θα συμβεί στη Μέση Ανατολή ή στην Ευρώπη», είπε ο αξιωματούχος. «Δεν είναι το τέλος. Είναι η αρχή».