Μια νέα προσέγγιση στον τρόπο διαχείρισης της παράτυπης μετανάστευσης επιχειρείται με το νομοσχέδιο που κατατέθηκε και συζητείται στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής.
Η συζήτηση στην Επιτροπή της Βουλής, την Τετάρτη 27 Αυγούστου, ανέδειξε τον κεντρικό προσανατολισμό του σχεδίου: Ενίσχυση της κρατικής κυριαρχίας, αποτροπή της παραμονής χωρίς έγγραφα, σαφής διαχωρισμός μεταξύ πρόσφυγα και παράτυπου μετανάστη και θεσμική επαναξιολόγηση του ρόλου των ΜΚΟ.
«Αυτό που κάνουμε είναι να κλείνουμε οριστικά την πόρτα στην παράνομη μετανάστευση. Ο μόνος δρόμος που δίνουμε είναι η επιστροφή», τόνισε χαρακτηριστικά ο Υπουργός, αναδεικνύοντας τη φιλοσοφία του νομοσχεδίου.
Δέσμη παρεμβάσεων με ποινικό, διοικητικό και λειτουργικό αποτύπωμα
Το νομοσχέδιο προβλέπει ένα πολύπλευρο πλέγμα μέτρων, που απλώνεται σε διαφορετικά πεδία, από το ποινικό δίκαιο έως τη διοικητική λειτουργία της μετανάστευσης. Τα σημεία-κλειδιά περιλαμβάνουν:
1. Ποινικοποίηση της παράνομης διαμονής
- Εισάγεται νέα διάταξη με την οποία η παραμονή στη χώρα μετά την τελεσίδικη απόρριψη ασύλου συνιστά ποινικό αδίκημα, με ποινή φυλάκισης από 2 έως 5 έτη.
- Προβλέπεται δυνατότητα εναλλακτικής «διέξοδου» μέσω εθελοντικής επιστροφής, με κάλυψη εξόδων και υποστήριξη από ευρωπαϊκά κονδύλια.
«Είναι θέμα σεβασμού του κράτους δικαίου. Αν κάποιος έχει εξαντλήσει όλα τα στάδια ασύλου, δεν μπορεί να παραμένει στη χώρα επ’ αόριστον χωρίς νομικό καθεστώς. Η ποινικοποίηση είναι εργαλείο αποτροπής και συμμόρφωσης», εξήγησε ο Υπουργός.
2. Κατάργηση της «νομιμοποίησης εκ του χρόνου»
- Καταργείται ρητά η δυνατότητα απόκτησης νομιμοποιητικών εγγράφων λόγω μακροχρόνιας παραμονής, όπως ίσχυε παλαιότερα με την επταετία ή άλλες ρυθμίσεις.
«Δεν μπορούμε να δίνουμε το μήνυμα ότι η παραμονή χωρίς άδεια οδηγεί τελικά σε νομιμοποίηση. Αυτό ενθαρρύνει την παράτυπη μετανάστευση», επισήμανε ο κ. Πλεύρης.
3. Ενισχυμένα μέτρα επιτήρησης
- Όπου δεν επιλέγεται η άμεση επιστροφή ή δεν υπάρχει δυνατότητα απέλασης, παρέχεται η δυνατότητα ηλεκτρονικής επιτήρησης (βραχιολάκι) για τον έλεγχο παραμονής.
4. Απαγόρευση εισόδου έως και 15 ετών
- Σε περιπτώσεις παραβίασης της απαγόρευσης παραμονής ή κατάφωρης διατάραξης της δημόσιας τάξης, η απαγόρευση εισόδου στη χώρα μπορεί να φτάσει τα 15 χρόνια.
Ο ρόλος των ΜΚΟ στο μικροσκόπιο – Ρυθμιστική προσέγγιση με θεσμική τεκμηρίωση
Ένα από τα πιο νευραλγικά και ευαίσθητα σημεία του νομοσχεδίου αφορά τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της μετανάστευσης. Το νέο θεσμικό πλαίσιο δεν καταργεί τη λειτουργία τους, αλλά θέτει αυστηρότερους όρους λογοδοσίας, διαφάνειας και επιχειρησιακού ελέγχου.
Κεντρικές παρεμβάσεις του νομοσχεδίου προς αυτή την κατεύθυνση είναι:
- Ενίσχυση του Μητρώου ΜΚΟ με δικαιοδοσία τακτικού ελέγχου, αξιολόγησης και δυνατότητα διαγραφής σε περίπτωση απόκλισης από τις υποχρεώσεις.
- Υποχρέωση διαφάνειας στα οικονομικά δεδομένα και στη χρηματοδότηση από κρατικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους. Το Υπουργείο αποκτά δικαίωμα πρόσβασης σε οικονομικές ροές και συμβάσεις.
- Καθορισμός των πεδίων δραστηριοποίησης: Οι ΜΚΟ δεν επιτρέπεται να ασκούν κρίσιμες κρατικές αρμοδιότητες (π.χ. καταγραφή νεοεισερχομένων, νομική υποστήριξη ασύλου) χωρίς επίσημη συνεργασία ή εξουσιοδότηση.
- Ποινικές και διοικητικές κυρώσεις για οργανώσεις που εμπλέκονται, άμεσα ή έμμεσα, στην υποβοήθηση της παράτυπης μετανάστευσης.
«Δεν διώκουμε καμία ΜΚΟ. Θέλουμε όμως όσες δραστηριοποιούνται στο πεδίο να το κάνουν με λογοδοσία και διαφάνεια. Να ξέρει το κράτος ποιος κάνει τι, πού, και με ποια χρήματα», ξεκαθάρισε ο Υπουργός.
Η προσέγγιση κινείται στη λογική της συντεταγμένης συνεργασίας. Ούτε εχθρική στάση, ούτε άκριτη αποδοχή: Αλλά εποπτευόμενη λειτουργία, με έμφαση στην αποτροπή ιδιωτικοποίησης κρίσιμων δημόσιων πολιτικών ανεφερε.
Αντιδράσεις από την αντιπολίτευση
Πάντως από την πρώτη στιγμή, τα κόμματα της αντιπολίτευσης ξεκαθάρισαν ότι το νομοσχέδιο αποτελεί «κόκκινο πανί».
Η αντιπολίτευση εμφανίστηκε ιδιαίτερα επικριτική απέναντι στις βασικές προβλέψεις του νομοσχεδίου, με τον ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής, το ΚΚΕ, τη Νίκη και την Πλεύση Ελευθερίας να διατυπώνουν ενστάσεις διαφορετικής βαρύτητας και προσανατολισμού. Ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε λόγο για ένα «τιμωρητικό πλαίσιο χωρίς ανθρωπιστική πρόνοια», υποστηρίζοντας ότι η ποινικοποίηση της παράνομης διαμονής παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές του δικαίου και καθιστά την επιστροφή σχεδόν αδύνατη σε πρακτικό επίπεδο, καθώς αφορά πληθυσμούς χωρίς δυνατότητα επαναπατρισμού. Το ΠΑΣΟΚ επέκρινε το γεγονός ότι «το νομοσχέδιο αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως νομικά αντικείμενα προς απομάκρυνση» και τόνισε την έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδίου για την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών που ζουν επί σειρά ετών στη χώρα.
Το ΚΚΕ από την πλευρά του κατήγγειλε το σύνολο του πλαισίου ως «μέρος της κατασταλτικής στρατηγικής της ΕΕ» και υποστήριξε ότι ο νόμος ενισχύει τον εγκλωβισμό ανθρώπων σε καθεστώς παρανομίας, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα την παραοικονομία και την εργοδοτική αυθαιρεσία. Η Πλεύση Ελευθερίας εξέφρασε την ανησυχία ότι «η επιτήρηση με βραχιολάκι και η επιμήκυνση της απαγόρευσης εισόδου έως και 15 χρόνια δημιουργούν ένα καθεστώς διαρκούς ανασφάλειας», ενώ η Νίκη τόνισε πως το κράτος οφείλει να διαχειρίζεται τη μετανάστευση μεν αυστηρά, αλλά χωρίς να παραβιάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Στον πυρήνα της αντιπαράθεσης βρέθηκε και η ρύθμιση για τις ΜΚΟ, με τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ να κάνουν λόγο για επιχειρούμενη «στοχοποίηση» και «περιθωριοποίηση» οργανώσεων, πολλές από τις οποίες, όπως επισήμαναν, επιτελούν κρίσιμο έργο σε τομείς όπου η κρατική παρουσία είναι περιορισμένη. Από την άλλη πλευρά, τόσο η κυβέρνηση όσο και η κοινοβουλευτική της πλειοψηφία υποστήριξαν πως η ανάγκη διαφάνειας και λογοδοσίας είναι αυτονόητη και θεσμικά αναγκαία, διαχωρίζοντας ρητά τις ΜΚΟ που λειτουργούν νόμιμα από εκείνες που δρουν με αδιαφανείς πρακτικές.