Η επιλεκτική μνήμη ξενίζει αλλά και «βολεύει», προκαλεί αλλά και «εξυπηρετεί», ανάλογα με την περίοδο και τα κατά περίπτωση «θέλω» όσων δεν θέλουν πια να θυμούνται.
Η ηγεσία της Αρμενίας, υπό τον Νικόλ Πασινιάν, παρουσιάζεται πια να αναθεωρεί τις (ιστορικές) προτεραιότητές της μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διπλωματικής ανασύνταξης, σε μια προσπάθεια να «καλοπιάσει» την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με την οποία όμως τη χώριζαν τόσα πολλά για τόσο πολύ καιρό.
Τα αγκάθια στις τουρκοαρμενικές σχέσεις ήταν ποικίλα, διεθνώς γνωστά και πολυδεκαετή: η Γενοκτονία των Αρμενίων (την οποία απέρριπτε και συνεχίζει να απορρίπτει η Αγκυρα), η τουρκική συμπόρευση με το Αζερμπαϊτζάν (την οποία εκλάμβαναν ως απειλή οι Αρμένιοι), η διακοπή των σχέσεων μετά το 1993 και τα κλειστά τουρκοαρμενικά σύνορα, ο αζερικός θύλακας του Ναχιτσεβάν, ο διάδρομος του Ζανγκεζούρ κ.ά.
Νέα δεδομένα
Τα γεωπολιτικά δεδομένα έχουν όμως πια αλλάξει για το Γερεβάν, έπειτα από τις στρατιωτικές ήττες που οι δικοί του υπέστησαν στον Καύκασο από τους (υποστηριζόμενους από την Τουρκία και το Ισραήλ) Αζέρους επί του πεδίου τα έτη 2020 και 2023, την οριστική απώλεια του Ναγκόρνο Καραμπάχ και το τέλος της Δημοκρατίας του Αρτσάχ, την αρμενική συνθηκολόγηση και την ειρηνευτική αζεροαρμενική συμφωνία που υπεγράφη τον περασμένο Αύγουστο στον Λευκό Οίκο παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ.
Εκτός των προτεραιοτήτων η αναγνώριση της γενοκτονίας
«Η επίσημη θέση μας είναι ότι η διεθνής αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων δεν περιλαμβάνεται στις σημερινές προτεραιότητες της εξωτερικής μας πολιτικής», δήλωσε τον περασμένο Μάρτιο, μιλώντας σε Τούρκους δημοσιογράφους, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν. Η απομαγνητοφώνηση καθώς και το βίντεο της εν λόγω συνέντευξης δημοσιεύθηκαν στον επίσημο ιστοχώρο της αρμενικής πρωθυπουργίας στις 13 Μαρτίου.
«Πρέπει να επανεξετάσουμε την ιστορία της γενοκτονίας των Αρμενίων. Πρέπει να κατανοήσουμε τι συνέβη και γιατί συνέβη, πώς το προσλάβαμε και μέσω ποίων. Πώς γίνεται το 1939 να μην υπήρχε ατζέντα για την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων και πώς γίνεται το 1950 να προέκυψε μια τέτοια ατζέντα;», είχε δηλώσει ο Αρμένιος πρωθυπουργός ξανά λίγους μήνες νωρίτερα, τον περασμένο Ιανουάριο, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Ελβετία.
«Πραγματική Αρμενία» vs «ιστορική Αρμενία»
Στις 19 Φεβρουαρίου ο Νικόλ Πασινιάν, πρωθυπουργός ο ίδιος από το 2018, παρουσίασε ένα πλάνο/όραμα συνολικά 14 σημείων: το επονομαζόμενο δόγμα της «Πραγματικής Αρμενίας» η οποία όμως δεν ταυτίζεται με την «ιστορική Αρμενία».
«Σύμφωνα με το δόγμα της “Πραγματικής Αρμενίας”, ο πατριωτισμός δεν πρέπει να συγχέεται με την επιθυμία αποκατάστασης της “ιστορικής Αρμενίας” η οποία περιλαμβάνει περιοχές που πλέον αποτελούν μέρος της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν», έγραφε σε ανάλυσή του στις 20 Φεβρουαρίου ο ιστοχώρος Eurasianet.
«Ο Πασινιάν προτρέπει τους Αρμένιους να ξεπεράσουν την ιδέα της “ιστορικής Αρμενίας” που περιλαμβάνει εδάφη τα οποία βρίσκονται σήμερα εντός της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένου του όρους Αραράτ, παλαιόθεν εθνικού συμβόλου. Αντί για αυτό, προωθεί το όρος Αραγκάτς, ένα αδρανές ηφαίστειο εντός της Αρμενίας, ως νέο εθνικό σύμβολο και δίνει έμφαση στη συμφιλίωση (σ.σ. με την Τουρκία)», έγραφε η Ολέσια Βαρτανιάν, αναλύτρια με ειδίκευση στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, τον περασμένο Ιούλιο στον ιστοχώρο του Carnegie Russia Eurasia Center, στο πλαίσιο άρθρου υπό τον τίτλο «Γιατί η Αρμενία επιδιώκει την ομαλοποίηση των σχέσεών της με την Τουρκία».
«Αραγκάτς, η υψηλότερη κορυφή της Δημοκρατίας της Αρμενίας, 4.090 μέτρα», έγραφε ο ίδιος ο Πασινιάν σε ανάρτησή του στο Instagram ήδη από τον Ιανουάριο του 2024.
Ωστόσο πλέον, η κυβέρνηση Πασινιάν παρουσιάζεται να προχωρά ένα βήμα παραπέρα, αφαιρώντας την εικόνα του όρους Αραράτ από τις σφραγίδες εισόδου και εξόδου που χρησιμοποιούνται στα επίσημα σύνορα της Αρμενίας.
Ξεκινώντας από τον προσεχή Νοέμβριο, τα διαβατήρια όσων εισέρχονται στην Αρμενία δεν θα φέρουν πια σφραγίδες με το όρος Αραράτ.
Μιλώντας την περασμένη Δευτέρα, ο Πασινιάν δεν το έκρυψε ότι η εν λόγω κίνηση γίνεται προκειμένου να μην ενοχληθεί η Τουρκία. Στο ίδιο πνεύμα, κορυφαίο στέλεχος του κόμματος του Αρμένιου πρωθυπουργού, εν προκειμένω ο γραμματέας Αρτούρ Χοβχασινιάν, δήλωσε ότι η σφραγίδα της Δημοκρατίας της Αρμενίας που τυπώνεται πάνω στα διαβατήρια «θα πρέπει να απαλλαγεί από συναισθηματικά σύμβολα» και «να μη στέλνει επικίνδυνα μηνύματα στα γειτονικά κράτη της Δημοκρατίας της Αρμενίας».
«Κατά σύμπτωση», η απόφαση περί αφαίρεσης του όρους Αραράτ από τις επίσημες σφραγίδες ελήφθη από την κυβέρνηση Πασινιάν λίγο πριν ή λίγο μετά τη συνάντηση που είχαν οι ειδικοί απεσταλμένοι της Αρμενίας, Ρουμπέν Ρουμπινιάν, και της Τουρκίας, Σερντάρ Κιλίτς, την περασμένη εβδομάδα στο Γερεβάν.
Τουρκία και Αρμενία βρίσκονται σε φάση επαναπροσέγγισης ήδη από τις αρχές του 2022, με την εν λόγω διαδικασία ωστόσο να «παίρνει τα πάνω της» το τελευταίο διάστημα, ειδικά έπειτα από την ειρηνευτική αζεροαρμενική συμφωνία του περασμένου Αυγούστου. Σε αυτό το πλαίσιο, Αγκυρα και Γερεβάν διατηρούν πια ανοιχτούς διαύλους μέσω των ειδικών αντιπροσώπων Σερντάρ Κιλίτς και Ρουμπέν Ρουμπινιάν αντίστοιχα, συνδέονται με απευθείας πτήσεις, προχωρούν στο άνοιγμα συνοριακών περασμάτων, απλοποιούν τις διαδικασίες χορήγησης βίζας (πράγμα το οποίο προφανώς «εξηγεί» την επικείμενη αφαίρεση του όρους Αραράτ από τις σφραγίδες των Αρμένιων) και προωθούν την περαιτέρω ανάπτυξη των εμπορικών τους συναλλαγών.
Για την Αρμενία, τα οφέλη από αυτήν την προσέγγιση θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να είναι πολύ πρακτικά: η μεγαλύτερη επανασύνδεσή της με τις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες και τους ενεργειακούς διαδρόμους στον άξονα Ανατολής-Δύσης, η θωράκισή της έναντι του Αζερμπαϊτζάν (με την προσδοκώμενη κάλυψη των Τούρκων;), η διαφοροποίηση της αρμενικής εξωτερικής πολιτικής που θα καταστεί έτσι περισσότερο πολυδιάστατη (και δεν θα εξαρτάται πια από μόνο μία χώρα όπως στο παρελθόν τη Ρωσία)…
Διερωτάται βέβαια κανείς εάν θα μπορούσε, άραγε, η Τουρκία του Ρ.Τ. Ερντογάν, ακόμη και μέσα σε ένα αυστηρά συναλλακτικό πλαίσιο τύπου «τι μου δίνεις, τι σου δίνω», να ωφελήσει μελλοντικά την Αρμενία; Αυτό είναι κάτι που μένει πια να φανεί, αν και το παρελθόν σίγουρα δεν βοηθάει ενώ πολλοί προειδοποιούν ότι η Τουρκία ζητάει και εξασφαλίζει υποχωρήσεις ή παραχωρήσεις, χωρίς όμως η ίδια να προσφέρει αναλόγως σημαντικά ανταλλάγματα.
Η πλευρά Πασινιάν παρουσιάζει, πάντως, αυτήν την προωθούμενη τουρκοαρμενική επαναπροσέγγιση περίπου ως «αναγκαιότητα», ενώ η Αρμενία οδεύει προς βουλευτικές εκλογές το 2026.
Εντός των αρμενικών συνόρων ωστόσο, αλλά στις τάξεις της πολυπληθούς αρμενικής διασποράς, πολλοί κατηγορούν τον Πασινιάν για «προδοσία».