Οι προκλήσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν και η ημι-αποστασιοποίηση του Ντόναλντ Τραμπ αναγκάζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση να μετασχηματιστεί ριζικά. Η σύνοδος κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών, την Τετάρτη, θα αποτελέσει την πιο σαφή απόδειξη ότι η Ένωση, όπως τη γνωρίζαμε, δεν υπάρχει πια, σημειώνει το Politico.
Οι πολεμικές απειλές που περιβάλλουν τη συνάντηση στην Κοπεγχάγη δεν θα μπορούσαν να είναι πιο δυσοίωνες. Όχι μόνο ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη παραβίασαν τον εναέριο χώρο του ΝΑΤΟ, προκαλώντας τον Τραμπ και τους Ευρωπαίους ηγέτες να στηρίξουν δημόσια την ιδέα της κατάρριψής τους, αλλά και το ίδιο το αεροδρόμιο της δανέζικης πρωτεύουσας, στο οποίο θα προσγειωθούν δεκάδες ηγέτες και αξιωματούχοι, υπέστη σοβαρές διαταραχές την περασμένη εβδομάδα λόγω μυστηριωδών drones, τα οποία η Δανία χαρακτήρισε ως «υβριδική επίθεση».
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν προώθησε μια άνευ προηγουμένου συζήτηση στη σύνοδο για τις στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΕ, ξεπερνώντας τον παραδοσιακό προσανατολισμό της Ένωσης στο εμπόριο, τον ανταγωνισμό και την οικονομία. Μεταξύ των επιλογών που εξετάζονται είναι η δημιουργία ενός «Drones Wall», ενός συστήματος εντοπισμού, παρακολούθησης και κατάρριψης μη επανδρωμένων αεροσκαφών, καθώς και έργα για την ταχεία αντιμετώπιση παραβιάσεων του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου.
«Η απογείωση μαχητικών είναι δουλειά του ΝΑΤΟ», δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ. «Η δουλειά της ΕΕ είναι να βρίσκεται στη θέση που πρέπει, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί όταν χρειαστεί — να ενισχύει την ετοιμότητα και να έχει τα εργαλεία για να αντιδρά στις απειλές, ενδυναμώνοντας τα κοινά μέσα και δυνατότητες απέναντι σε έναν κοινό κίνδυνο».
Η σύνοδος αυτή είναι η πρώτη μετά τη συνάντηση των 27 ηγετών στις Βρυξέλλες τον Ιούνιο. Οι τρεις μήνες που μεσολάβησαν έδωσαν μια φευγαλέα αχτίδα αισιοδοξίας μετά τη συνάντηση Τραμπ και Πούτιν στην Αλάσκα — η οποία όμως γρήγορα μετατράπηκε ξανά σε πολεμική ρητορική και ακόμη πιο απειλητική συμπεριφορά. Με δεύτερη σύνοδο προγραμματισμένη για το τέλος Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες, η Ένωση επιδιώκει ουσιαστικές αποφάσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας.
Το να αναγνωρίσει κανείς τον κίνδυνο που προέρχεται από τη Μόσχα είναι το εύκολο μέρος· το πώς θα απαντήσει η ΕΕ, με τα αντικρουόμενα εθνικά συμφέροντα, είναι πιο δύσκολο. Τουλάχιστον υπάρχει συμφωνία σε μια βασική αρχή: να μην γίνει τίποτε που θα αυξήσει τον κίνδυνο ολοκληρωτικού πολέμου.
«Η πρόκληση για τους Ευρωπαίους ηγέτες στην Κοπεγχάγη είναι να βρουν μια ισορροπία αποτροπής απέναντι σε μια ρωσική ηγεσία που ρισκάρει όλο και περισσότερο, ώστε να διαχειριστούν αποτελεσματικά τέτοια περιστατικά χωρίς να εξελιχθούν σε κρίση ή σε πόλεμο», δήλωσε ο Ραφαέλ Λος, ερευνητής αμυντικής πολιτικής στο European Council on Foreign Relations. «Αυτό είναι πολύ δύσκολο όταν ο Αμερικανός πρόεδρος, ο μεγαλύτερος σύμμαχος στο ΝΑΤΟ, λέει: ”ελεύθερα καταρρίψτε (τα ρωσικά μαχητικά), αλλά δεν ξέρω αν θα σας στηρίξω”».
Η πιο επικίνδυνη αυτή φάση της ευρωπαϊκής πολιτικής συνοδεύεται από τον κίνδυνο απρόβλεπτων καταστροφών. Ιδιωτικά, κυβερνητικοί αξιωματούχοι ανησυχούν για ένα «στιγμιότυπο τύπου Φερδινάνδου», όπου μια αιφνίδια κλιμάκωση θα μπορούσε να παρασύρει την ήπειρο σε πόλεμο, όπως η δολοφονία του αρχιδούκα το 1914 που πυροδότησε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Την Κυριακή, η Πολωνία απογείωσε μαχητικά και έκλεισε προσωρινά τμήμα του εναέριου χώρου της μετά από ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, την οποία ο πρόεδρος της χώρας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, είπε ότι διήρκεσε πάνω από 12 ώρες. Καλώντας την Ευρώπη να ενισχύσει την άμυνά της, προειδοποίησε ότι το Κρεμλίνο έχει βλέψεις πέρα από την Ουκρανία. «Ο Πούτιν δεν θα περιμένει να τελειώσει τον πόλεμό του στην Ουκρανία — θα ανοίξει κι ένα άλλο μέτωπο», είπε ο Ζελένσκι. «Κανείς δεν ξέρει πού».
Έτοιμοι να ξοδέψουν
Αν και η ανάγκη για άμυνα συγκεντρώνει γενική συναίνεση — παρά τις πολιτικές διαιρέσεις μεταξύ του αποδυναμωμένου κεντρώου χώρου και της ανερχόμενης λαϊκιστικής δεξιάς — το ζήτημα της χρηματοδότησης φέρνει αντιπαράθεση μεταξύ ηγετών. Ο μετασχηματισμός της ΕΕ σε αποτελεσματική παγκόσμια δύναμη απαιτεί δαπάνες, και δεν υπάρχει συμφωνία για το πόσα πρέπει να δαπανηθούν ούτε για το πού πρέπει να κατευθυνθούν.
Οι στρατιωτικοί υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με έναν πόλεμο χαμηλής έντασης με τη Ρωσία. Ιστορικά, λένε, οι πόλεμοι κερδήθηκαν με δημόσιο χρέος — και ένα μήνυμα ότι η ΕΕ είναι έτοιμη να ξοδέψει μπορεί να αποτελέσει μέρος της αποτροπής.
Ωστόσο, η παραχώρηση μεγαλύτερου προϋπολογισμού στην ΕΕ ήταν ανέκαθεν αντιδημοφιλής, ακόμη περισσότερο τώρα, καθώς πολλοί ηγέτες έχουν ανέλθει στην εξουσία με αντιευρωπαϊκή ρητορική.
Αν και χώρες φιλικές προς το Κρεμλίνο, όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, χαιρέτισαν την επιπλέον χρηματοδότηση για όπλα και εκπαίδευση ως ώθηση για τις οικονομίες τους, άλλες, όπως η Ισπανία, υποβαθμίζουν τον κίνδυνο πολέμου για να προστατεύσουν ήδη επιβαρυμένους προϋπολογισμούς. Η Ολλανδία, η Σουηδία και η Γερμανία παραμένουν σταθερά αντίθετες σε νέα δανειοληψία για στρατιωτικούς εξοπλισμούς και βοήθεια προς την Ουκρανία.
Ωστόσο, τίποτε δεν επικεντρώνει το μυαλό όσο η απειλή εισβολής. Διπλωμάτες ελπίζουν ότι οι αυξανόμενες απειλές θα βοηθήσουν στη λήψη αποφάσεων που προηγουμένως θα ήταν αδιανόητες.
«Είναι μια δύσκολη ισορροπία: δεν θέλεις να τρομοκρατήσεις τον κόσμο, αλλά θέλεις οι ηγέτες να κατανοούν τους κινδύνους αρκετά ώστε να τους λάβουν σοβαρά υπόψη», είπε Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Απομόνωση Όρμπαν
Ο χρόνος δεν είναι με το μέρος της ΕΕ, υπογραμμίζει το Politico. Η Ουκρανία αντιμετωπίζει έλλειμμα προϋπολογισμού περίπου 23 δισ. δολαρίων για το 2025, δίνοντας στις κυβερνήσεις λίγους μήνες να συγκεντρώσουν ένα σημαντικό πακέτο χρηματοδότησης που θα στηρίξει την πολεμική προσπάθεια του Κιέβου. Η φον ντερ Λάιεν πιστεύει ότι η λύση βρίσκεται σε ένα «δάνειο αποζημιώσεων» ύψους 140 δισ. ευρώ, χρηματοδοτούμενο από τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν παγώσει στην ΕΕ από το 2022.
Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, εμποδίζει το σχέδιο δέσμευσης των περιουσιακών στοιχείων, αλλά η Κομισιόν θεωρεί ότι έχει βρει νομικό παράθυρο για να παρακάμψει τη Βουδαπέστη. Οι ηγέτες θα συζητήσουν το σχέδιο την Τετάρτη και στοχεύουν να καταλήξουν σε επίσημη απόφαση στη δεύτερη σύνοδο στα τέλη Οκτωβρίου. «Ο στόχος στην Κοπεγχάγη είναι να συγκεντρωθεί αρκετή υποστήριξη ώστε να απομονωθεί ο Όρμπαν», δήλωσε Ευρωπαίος διπλωμάτης. «Βρισκόμαστε σε μια γκρίζα ζώνη».
Η σύνοδος της Κοπεγχάγης αποτελεί ακόμη ένα βήμα στο νέο κεφάλαιο της ΕΕ. Αυτό που δεν έχει αλλάξει, όμως, είναι η δυσκολία της Ένωσης να κινηθεί προληπτικά και η φτώχεια των επιλογών της.
«Δεν νομίζω ότι υπάρχει διάθεση να αντιπαρατεθεί κανείς με τον Πούτιν και να εμπλακεί σε έναν πόλεμο για την υπεράσπιση των “σοσιαλιστών Ευρωπαίων”», δήλωσε ο Μαξ Μπέργκμαν, διευθυντής του προγράμματος Ευρώπη, Ρωσία και Ευρασία στο Center for Strategic and International Studies στην Ουάσινγκτον. Αφού έχει ήδη επιβάλει σκληρές κυρώσεις, η Ευρώπη δεν φαίνεται να διαθέτει πλέον το «μαγικό όπλο».